ကျိၤကျဲအိၣ်အါမးလၢ ကကူစါတၢ်ဆါအ့ၢ်စိၢ်အ့ၢ်ထုးအဂီၢ်, စးထီၣ်လၢနီၢ်ခိဒီဂၤညါဆူၣ်ချ့ တုၤကသံၣ် ဒီးတၢ်ကူစါလီၤတံၢ်တဖၣ်န့ၣ်လီၤ. ဃုသ့ၣ်ညါနဲ နတၢ်ဃုထၢခွဲးတဖၣ် ဒီးကတိၤတၢ်ဒီးဆူၣ်ချ့ကသံၣ်သရၣ် တချုးနဃုထၢနတၢ်ကူစါတမံၤန့ၣ်တက့ၢ်.
ဖဲန နၢ်ပၢၢ်နတၢ်ဆါအခါ, တၢ်ကူစါယါဘျါအီၤန့ၣ် ညီနုၢ်ပၣ်ဃုာ်ဒီးတၢ်ဃါဃုာ် တၢ်ကွၢ်ထွဲလီၤက့ၤသးဒီး တၢ်သုးဘူးသးဒ်တၢ်ဘျၢအသိး ခံမံၤန့ၣ်လီၤ. တဘျီတခီၣ်န့ၣ်, တၢ်အဆါစၢ်၀ဲန့ၣ် ကဘၣ်အံးကွၢ်ပၢၤဃာ်အီၤ ဒီးတလိၣ်ကသံၣ်ဘၣ်န့ၣ်လီၤ. တၢ်အဆါတနီၤန့ၣ် ကဘၣ်တၢ်အံးကွၢ်ပၢၤဃာ်အီၤလၢနနီၢ်ကစၢ် ဒ်သိးဒီးစရီလၢလာ်အံၤန့ၣ်လီၤ.
တၢ်ဆါအ့ၢ်စိၢ်အ့ၢ်ထုးန့ၣ် တၢ်အံးကွၢ်ပၢၤဃာ်အီၤ လၢလၢပှဲၤပှဲၤသ့၀ဲ ဃုာ်ဒီးကသံၣ်တအိၣ်ဒီးပံၤ (non-opioid) ဘၣ်တဖၣ်န့ၣ်လီၤ. ကတိၤတၢ်ဒီးနကသံၣ်သရၣ်ဘၣ်ဃးတၢ်ဃုထၢတဖၣ်အံၤဒီးကွၢ်ထံတၢ်မနုၤန့ၣ်ဂ့ၤဘၣ်လၢနဂီၢ်လဲၣ်န့ၣ်တက့ၢ်.
ကသံၣ်မၤကိညၢ်တၢ်ဆါလၢနပှ့ၤန့ၢ်လၢနနီၢ်ကစၢ် တအိၣ်ဒီးပံၤ(opioids)ဘၣ်တဖၣ်န့ၣ် ဘၣ်တၢ်ထံၣ်အီၤလၢလာ်အံၤန့ၣ်လီၤ. ကသံၣ်ကသီတဖၣ်အံၤ ကမၤစၢၤနၤလၢနတၢ်ပၢဆှၢရဲၣ်ကျဲၤနတၢ်ဆါအ့ၢ်စိၢ်အ့ၢ်ထုးန့ၣ်လီၤ.
တၢ်မၤဒံ၀့ၤဒံ၀ီၤတၢ်ဆိကမိၣ်န့ၣ် မ့ၢ်၀ဲတၢ်အကါဒိၣ်တမံၤန့ၣ်လီၤ. တၢ်ဃုထံၣ်သ့ၣ်ညါတဖၣ်ပာ်ဖျါထီၣ်လၢ တၢ်သးစၢၢ်ဆၢတၢ်အဆါတဖၣ် မၤနးထီၣ်အီၤ, ဒီးတၢ်မၤဒံ၀့ၤဒံ၀ီၤတၢ်ဆိကမိၣ်န့ၣ် မၤစှၤလီၤတၢ်အဆါသ့၀ဲန့ၣ်လီၤ.
တၢ်ရ့လိာ်မုာ်လိာ်တၢ်ဆဲးကျၢဆဲးကျိးန့ၣ် ပၢၤဃာ်သးပလၢၢ်တၢ်တဖၣ်ဂၢၢ်ဂၢၢ်ကျၢၤကျၢၤ ဒီးဆိကတီၢ်တၢ်ပလၢၢ်ဘၣ်တဖၣ်လၢအမ့ၢ် အအိၣ်ဒၣ်ထဲတဂၤဧိၤ ဒီးတၢ်သးဟးဂီၤတဖၣ်န့ၣ်လီၤ. တၢ်အိၣ်ဒီးပှၤအဂၤတဂၤလၢဒၢးတပူၤဃီ မၤစှၤလီၤ သးတၢ်ဃၢတၢ်စံာ်သ့န့ၣ်လီၤ. လိာ်ကွဲခးက့တဖၣ် မ့တမ့ၢ် ကွၢ်ထံလၢနဘါယွၤအလီၢ် မ့တမ့ၢ် ကမျၢၢ်အလီၢ်ခၢၣ်သးဘူးဒီးနၤတတီၤန့ၣ် အိၣ်ဒီးတၢ်ရ့လိာ်မုာ်လိာ်နၣ်ရံၣ်တဖၣ်ဧါန့ၣ်တက့ၢ်. ပၢၤဃာ်တၢ်ဟူးဂဲၤဖံးမၤတၢ်တဖၣ်ညီ၀ဲ ဒီးကပူၤဖျဲးဒီးသးတၢ်ဃၢတၢ်စံာ်န့ၣ်တက့ၢ်.
ဃုကွၢ်ကသံၣ်သရၣ်တဖၣ်, တၢ်ဆါဟံၣ်တဖၣ်ဒီးတၢ်ဆါဒၢးတဖၣ်တက့ၢ်.
တၢ်အိၣ်မူအိၣ်ဂဲၤ လၢပှဲၤဒီးတၢ်အိၣ်ဆူၣ်အိၣ်ချ့, တၢ်ဒိးန့ၢ်ပှၤတ၀ၢအတၢ်ခီဆၢလၢအဂ့ၤဒီး တၢ်ပလၢၢ်ဘၣ်တၢ်ဂ့ၤဘၣ်ဃးနတၢ်အိၣ်မူန့ၣ် မၤလီၤစၢ်တၢ်ဆါအတၢ်ခီဆၢဒီး ဒုးညီထီၣ်တၢ်ဘှါရှဲဆူၣ်ချ့တၢ်ကီတၢ်ခဲဖဲအဟဲကဲထီၣ်အခါန့ၣ်လီၤ.
တၢ်ဂ့ၢ်အခိၣ်သ့ၣ်တဖၣ်လၢ အရဲၣ်သဲကတီၤတၢ်အိၣ်မုာ်ဆိးပၢၤ-
|
|
ကသံၣ်လၢကသံၣ်သရၣ်နဲၣ်လီၤန့ၢ်နၤ ဒီးကသံၣ်လၢနပှ့ၤနဲတဖၣ်အိၣ်၀ဲအါမး လၢကအံးကွၢ်ပၢၤဃာ်တၢ်အဆါသနာ်က့, တၢ်ဃုထၢအဂၤတဖၣ်အိၣ်၀ဲဒၣ် လၢနကအဲၣ်ဒိးမၤကွၢ်အီၤ လၢကယါဘျါက့ၤဒီးကိညၢ်ထီၣ်က့ၤအဂီၢ်န့ၣ်လီၤ. တၢ်နဲၣ်ကျဲၤအံၤ တဲနၢ်ပၢၢ်နၤလၢနတၢ်ဃုထၢတနီၤန့ၣ်လီၤ. ကတိၤတၢ်ဒီးဆူၣ်ချ့တၢ်ကွၢ်ထွဲကသံၣ်သရၣ် ဘၣ်ဃးတၢ်ဃုထၢခွဲးယာ်အဂၤတဖၣ် ဂ့ၤကတၢၢ်လၢနဂီၢ်န့ၣ်တက့ၢ်.
တၢ်ကူစါကျိၤကျဲလၢပှၤအါသူ၀ဲအါကတၢၢ်အဒိတဖၣ် လၢတမၤဖျါထီၣ်အီၤဒံးဘၣ်တနီၤန့ၣ် ဘၣ်တၢ်ထံၣ်န့ၢ်အီၤလၢ တၢ်ကွဲးရဲၣ်အပူၤအံၤန့ၣ်လီၤ.
| တၢ်ကူစါလီၤဆီ | တၢ်အံၤန့ၣ် မၤတၢ်ဒ်လဲၣ်. |
|---|---|
| နီၢ်ခိဟူးဂဲၤဖံးမၤဒီးတၢ်မၢမၤတၢ်အတၢ်ကူစါ | တၢ်ပာ်ဖှိၣ်ထီၣ်တၢ်ဟူးဂဲၤဖံးမၤတဖၣ်, နီၢ်ခိတၢ်ဟူးတၢ်ဂဲၤတဖၣ် ဒီးတၢ်မၤကျိၤကျဲအဂၤတဖၣ်လၢ အဘၣ်တၢ်စူးကါအီၤ ဒ်သိးကမၤကိညၢ်ထီၣ်တၢ်ဆါ တကးဘၣ် မၤဂ့ၤထီၣ်တၢ်ရဲၣ်လီၤဘၣ်ဃးတၢ်ဟူးတၢ်ဂဲၤ, တၢ်ဒုးဘၣ်လိာ်ဖိးဒ့တၢ်, တၢ်အလဲလိာ်သ့ညီညီ ဒ်သိးကမၤဘၣ်လိာ်သးဒီးတၢ်အိၣ်သး, တၢ်ဂံၢ်တၢ်ဘါဒီးတၢ်ကီၤသူၣ်ကီၤသးတဖၣ်န့ၣ်လီၤ. |
| TENS မ့တမ့ၢ်တၢ်လဲၤနုာ်ဖျိဖံးညၣ်လီမ့ၣ်နၢာ်ဘိတၢ်ဒုးထိၣ်ဟူးဂဲၤထီၣ် (Transcutaneous electrical nerve stimulation) | TENS စူးကါလီမ့ၣ်အူသဟီၣ်လီယွၤကျိၤလၢအစှၤ ဒ်သိးကမၤကိညၢ်ထီၣ်တၢ်ဆါအ့ၢ်စိၢ်အ့ၢ်ထုးန့ၣ်လီၤ. ကတိၤတၢ်ဒီးနကသံၣ်သရၣ် မ့တမ့ၢ်နီၢ်ခိနီၢ်ကစၢ်ပှၤကူစါယါဘျါတၢ်တချုးနမၤကွၢ် TENS န့ၣ်တက့ၢ်. |
| တၢ်ကူစါနၢာ်ဘိညၣ်ထူၣ်အတၢ်ကွၢ်ထွဲ မ့တမ့ၢ် တၢ်ကူစါညၣ်ထူၣ်ထံးၡူဒီးအဃံသ့သ့ဘၣ်ဘၣ် | တၢ်သ့ဟံးသ့ဖီၣ်ပျိၢ်ဃံ မ့တမ့ၢ် သုးက့ၤပျိၢ်ဃံ ဒ်သိးကမၤကိညၢ်ထီၣ်တၢ်အဆါ ဒီးမၤစၢၤနီၢ်ကစၢ်ယါဘျါထီၣ်အဂီၢ်န့ၣ်လီၤ. |
| တၢ်ဆီၣ်သနံးထးယါဘျါတၢ်ဆါ | တၢ်ကူစါယါဘျါတမံၤ လၢအဘၣ်တၢ်စူးကါအီၤ ခီဖျိတၢ်ဆီၣ်တံၢ် နီၢ်ခိတၢ်ဆါအလီၢ်တဖၣ် လၢကမၤကိညၢ်ထီၣ်အီၤအဂီၢ်န့ၣ်လီၤ. |
| တၢ်ဆဲးထးယါဘျါတၢ်ဆါ | ထးဘူဘူဖိတဖၣ်န့ၣ် ဘၣ်တၢ်ဆဲးနုာ်လီၤအီၤဆူဖံးဘ့ၣ်အပူၤလၢ 'တၢ်လီၢ်လၢဆဲးထး' လၢအလီၤတံၢ် ဒ်သိးကမၤကိညၢ်ထီၣ်တၢ်ဆါန့ၣ်လီၤ. |
| တၢ်ကူစါခီဖျိတၢ်စံၣ် | ကူစါစၢၤတၢ်ယါဘျါကျိကျဲ ခီဖျိတၢ်မၤစှၤထီၣ်ညၣ်ထူၣ်တၢ်ဖ့ၣ်ဆၢ, နၢာ်ဘိတၢ်ဆီၣ်သနံးဒီးသးတၢ်ဃၢတၢ်စံာ်န့ၣ်လီၤ. |
| သးသ့ၣ်ညါတၢ်ဒီသူၣ်ပာ်သးအတၢ်ကူစါယါဘျါ | သးဂ့ၢ်၀ီပီညါတၢ်ကူစါယါဘျါန့ၣ် ဘၣ်တၢ်စူးကါအီၤ ဒ်သိးကမၤစၢၤလၢတၢ်မၤစှၤလီၤတၢ်ဆါ ဒီးတၢ်သးဟးဂီၤခီဖျိပာ်ပနီၣ် ပှၤတဂၤအတၢ်ဆိကမိၣ်လၢအတဂ့ၤတဖၣ် ဒီးတၢ်ပာ်သူၣ်ပာ်သးတဖၣ် ဒီးသိၣ်လိန့ၢ်အီၤတၢ်တြီမၤနၢၤသ့ဘၣ်တဖၣ် ဒ်သိးကမၤဘၣ်လိာ်က့ၤတၢ်ဆါအပနီၣ်တမံၤစုာ်စုာ်န့ၣ်လီၤ. |
| သးသမူပီညါတၢ်ဟ့ၣ်ခီဆၢ (Biofeedback) | သးသမူပီညါတၢ်ဟ့ၣ်ခီဆၢ(Biofeedback)န့ၣ် ပာ်ဖှိၣ်ဃုာ်တၢ်ကွၢ်စူၣ်ကယာ်နနီၢ်ကစၢ်တၢ်မၤတဖၣ် (ဒ်သိးဒီးနသးဖျၢၣ်တၢ်စံၣ်, သွံၣ်တၢ်ဆီၣ်သနံးဒီးတၢ်သါထီၣ်သါလီၤ) ဃုာ်ဒီးနီၢ်ခိတၢ်ဟူးတၢ်ဂဲၤလၢအမၤမုာ်မၤဖှံပသး ဒ်သိးကမၤလိလၢကဘၣ်ပၢဆှၢရဲၣ်ကျဲၤတၢ်ဆါလၢနနီၢ်ကစၢ်ဒ်လဲၣ်န့ၣ်လီၤ. |
| တၢ်အဆါတၢ်ကွၢ်ထွဲလၢအလီၤဆီ | တၢ်ပာ်ဖှိၣ်တမံၤလၢတၢ်ယါဘျါအကျဲတဘျုးမံၤ ဒီးတၢ်ကူစါယါဘျါတဖၣ် ဒ်သိးကပၢဆှၢရဲၣ်ကျဲၤနီၢ်ခိနီၢ်ကစၢ်, သးပလၢၢ်တၢ်တဖၣ် ဒီးသးတၢ်ဆိကမိၣ်ဘၣ်ထွဲလိာ်သးတၢ်ရ့လိာ်မုာ်လိာ်(psychosocial) တၢ်ထံၣ်တဖၣ်ဘၣ်ဃးတၢ်ဆါန့ၣ်လီၤ. |
ဆဲးကျိးတၢ်တိစၢၤမၤစၢၤလၢပှၤစူးကါတၢ်ဖိအဂီၢ် နီၣ်ဂံၢ်လၢအအိၣ်လၢနကရူၢ်ဖိတၢ်ကွၢ်နီၣ်ကွၢ်ဃါခးက့အလီၢ်ခံ ဒ်သိးကကွၢ်ထံန့ၢ်တၢ်ကူစါယါဘျါမနုၤတဖၣ်န့ၣ် ကဘၣ်တၢ်ကျၢၢ်ဘၢလၢနဆူၣ်ချ့တၢ်န့ၢ်ဘျုးအဖီလာ်လဲၣ်န့ၣ်လီၤ.
နီၢ်ခိတၢ်ဟူးတၢ်ဂဲၤအတၢ်ကဲဘျုးတဖၣ်န့ၣ် ဘၣ်တၢ်သ့ၣ်ညါအီၤဂ့ၤဂ့ၤဒီး ဘၣ်သ့ၣ်သ့ၣ်ကမၤစၢၤဒုးစှၤလီၤတၢ်ဆါလီၤ.
ဆိကမိၣ်- တၢ်ထုးဖ့ၣ်ဆၢ ယိကၣ်. တၢ်ဟးကျဲ. တၢ်ယီၢ်လ့ၣ်ယီၢ်. Tai chi. တၢ်ပီၢ်ထံ. တၢ်စိာ်တၢ်ဃၢတၢ်ဂဲၤလိာ်ကွဲ ဒီးအဂၤအိၣ်အါမးလီၤ.
အိၣ်ဘှံး- ပာ်ဘှံးတၢ်လီၢ်လၢအဘၣ်ဒိဘၣ်ထံးတက့ၢ် ပာ်ပနီၣ် တၢ်ဟူးတၢ်ဂဲၤတဖၣ်လၢ ဘၣ်တၢ်မၤအီၤဘၣ်ဆၢဘၣ်ကတီၢ်.
ထံလီၤသကၤ: တီၣ်ထီၣ်ထံလီၤသကၤလၢ တၢ်ဘၣ်ဒိဘၣ်ထံးအလီၢ် တနံၤ 4-8 ဘျီ ပာ်တၢ်ကံးညာ်လၢထံလီၤသကၤ ဒီးဖံးဘ့ၣ်အဘၢၣ်စၢၤ.10မံးနံးပာ်လၢအလိၤဒီး10မံးနံးဆိကတီၢ်ကွံာ်န့ၣ်တက့ၢ်.
တၢ်စံၢ်တံၢ်- တၢ်ဆီၣ်တံၢ်ဒ်သိး တၢ်ညိးကစှၤလီၤအဂီၢ်. စူးကါယၣ်ပျ့ဘ့လၢအဘိၣ်ဘံတၢ်, ဘံၣ်ဘံၣ်ဘၢဘၢဘၣ်ဆၣ်တဃံးတလၢတဂ့ၤန့ၣ်လီၤ.
တၢ်စိာ်ကစီၤထီထီၣ်- ပာ်တၢ်လီၢ်လၢအဘၣ်ဒိဘၣ်ထံးဖဲ ခိၣ်တခၢၣ်ထီန့ၢ်သးဖျၢၣ်အပတီၢ် အလိၤတက့ၢ်. တသ့ဖဲအသ့ မၤထီထီၣ်အီၤတက့ၢ်. မ့ၢ်လိၣ်၀ဲဒီး စူးကါခိၣ်သခၢၣ်တဖၣ်လၢ ကဆီၣ်ထွဲမၤစၢၤနၤလီၤ.
နထုးန့ၢ်တၢ်အိၣ်မုာ်ဆိးပၢၤအဲးပ်တဖၣ်အံၤ သ့ဆူနလီတဲစိန့ၣ်လီၤ. တိၢ်နီၣ်- အဲး(ပ)တနီၤန့ၣ် ကဒုးလၢာ်နၤလၢကျိာ်စ့ဒ်သိး ကပှ့ၤတၢ်အဂီၢ်.
သါထီၣ်သါလီၤယိာ်ယိာ်, ပျဲနကဖုအိးသလၣ်ထီၣ်အသး ဒ်သိးကလံၤဒၢဃုာ်ဒီးတၢ်သါထီၣ်သါလီၤတဘျီစုာ်စုာ်န့ၣ်လီၤ. သါနုာ်လီၤဒီးဂံၢ်နီၣ်ဂံၢ်တုၤလွံၢ်, အိၣ်ဂၢၢ်ဒီးဂံၢ်နီၣ်ဂံၢ်တုၤလွံၢ်, သါထီၣ်ဒီးဂံၢ်နီၣ်ဂံၢ်တုၤလွံၢ်, မ့ၢ်၀ံၤဒီး အိၣ်ဂၢၢ်ဒီးဂံၢ်နီၣ်ဂံၢ်တုၤလွံၢ်အဂီၢ်န့ၣ်တက့ၢ်. မၤကဒီး10ဘျီကိးမုၢ်နံၤဒီးကိးမုၢ်နၤဒဲးန့ၣ်တက့ၢ်.
သါနုာ်လီၤဖးဒိၣ်လၢ > ဂံၢ်ဒွးဆူ4> သါထုးထီၣ် > မၤကဒီး (x 10)
တၢ်ဂ့ၢ်တၢ်ကျိၤအံၤ ဘၣ်တၢ်ဒုးအိၣ်ထီၣ်အီၤ ဒ်ကမျၢၢ်ဆူၣ်ချ့မၤဃုာ်မၤသကိးတၢ်တပူၤဃီ လၢ Blue Cross ဒီး Blue Shield လၢမံၣ်နံၣ်စိတၤ, ဆူၣ်ချ့ပှၤမၤသကိးတၢ်တဖၣ်, UCARE, ဟဲၣ်နပ့ၤဆူၣ်ချ့ (Hennepin Health), မဲၣ်တံၢ်ခၣ် (Medica) ဒီးကလံၤထံးထံကီၢ်ဆူၣ်ချ့သိၣ်မှံၤ (South Country Health Alliance) တဖၣ်အဘၢၣ်စၢၤန့ၣ်လီၤ. လၢအခီၣ်ထံး တၢ်ရၤလီၤတ့ၢ်ဖဲလါဒံၣ်စ့ဘၢၣ် 2019 သီ ဖဲ stratishealth.orgလီၤ.