ဖံးဘ့ၣ်ခဲစၢၣ်တၢ်ဆါအါတက့ၢ်န့ၣ်
မ့ၢ်ဃုထံၣ်န့ၢ်အီၤဆိဆိန့ၣ် ပှၤကူစါယါဘျါအီၤသ့န့ၣ်လီၤ. ကဘၣ်မၤစှၤလီၤနတၢ်ဆါတၢ်ဘၣ်ယိာ်ဒီးသမံသမိးတၢ်လၢနဖံးဘ့ၣ်ခဲစၢၣ်တၢ်ဆါဒ်လဲၣ်န့ၣ် ဃုထံၣ်သ့ၣ်ညါတၢ်တက့ၢ်.
ဖံးဘ့ၣ်ခဲစၢၣ်န့ၣ်မ့ၢ် ခဲစၢၣ်လၢအကဲထီၣ်အအါကတၢၢ်တခါ, ဒီး တၢ်ထံၣ်န့ၢ်အီၤအါထီၣ်ကွ့ၢ်ကွ့ၢ်လီၤ. 1 ပှၤတဂၤလၢ်လၢ်ကဲထီၣ်ဖံးဘ့ၣ်ခဲစၢၣ်သ့၀ဲဒၣ်လီၤ. အဂ့ၢ်မ့ၢ်လၢ, Minnesota အပူၤပှၤ 120 ဂၤသံလၢဖံးဘ့ၣ်ခဲစၢၣ် ကိးနံၣ်ဒဲးလီၤ. 2 မၤလီၤတံၢ်ဒ်သိးနကသမံသမိးကွၢ် နဖံးဘ့ၣ်တလီၢ်လီၢ်တလီၢ်လီၢ်ဒီး နမ့ၢ်ပာ်သူၣ်ပာ်သးခဲစၢၣ်တၢ်ဆါအတၢ်ပနီၣ်တဖၣ်အဃိ ထံၣ်လိာ်သးဒီးနကသံၣ်သရၣ်တက့ၢ်.
ဖံးဘ့ၣ်ခဲစၢၣ်တၢ်ဆါလၢအကဲထီၣ်အါကတၢၢ်ခံကလုာ်မ့ၢ်ဝဲ ဘ့ၣ်ဆဲၣ်စဲ(လ)ဒီးစကွ့မၢး(စ)စဲ(လ)ခဲစၢၣ်တၢ်ဆါတဖၣ်လီၤ. အဝဲသ့ၣ်ကဲထီၣ်ညီနုၢ်လၢနနီၢ်ကစၢ်အလိၤ လၢအဘၣ်ဒိဒီးမုၢ်တၢ်ကပီၤကိးနံၤဒဲး ဒ်သိးနခိၣ်, ကိာ်ဒီးစုဒုၣ်တီၤတဖၣ်န့ၣ်လီၤ. ဖံးဘ့ၣ်ခဲစၢၣ်အံၤတဖၣ်န့ၣ် ပှၤကူစါအီၤ မ့တမ့ၢ်ထုးထီၣ်ကွံာ်အီၤသ့ညီနုၢ် ဒီးတရၤလီၤညီနုၢ်ဆူ နီၢ်ခိက့ၢ်ဂီၤအဂၤတဖၣ်ဘၣ်.
မဲၣ်လနိမါ မ့ၢ်ဝဲဖံးဘ့ၣ်တၢ်ဆါတကလုာ်လၢအဆူၣ်အကိၤဒိၣ်န့ၣ်လီၤ. အဝဲန့ၣ် စးထီၣ်ကဲထီၣ်သ့လၢ နနီၢ်ခိတၢ်လီၢ်ကိးမံၤဒဲးန့ၣ်လီၤ. အဝဲန့ၣ် အခီၣ်ထံးကဲထီၣ်လၢသးနါပှၢ်, ပျိၢ်, ခီၣ်, ကိာ်မ့တမ့ၢ်မဲာ်သၣ်လီၤ. မ့ၢ်တဃုထံၣ်န့ၢ်အီၤဆိဆိန့ၣ် မဲၣ်လနိမါ ရၤလီၤသ့ဆူ နီၢ်ခိအက့ၢ်အဂီၤအဂၤတဖၣ်ဒီး ဒုးကဲထီၣ်သ့တၢ်ဆါဖးဒိၣ်မ့တမ့ၢ်တၢ်သံန့ၣ်လီၤ.
အကါဒိၣ်လၢကဃုထံၣ် ဖံးဘ့ၣ်ခဲစၢၣ်တၢ်ဆါဆိဆိ ဒီးပှၤကူစါအီၤသ့န့ၣ်လီၤ. သမံသမိးနဖံးဘ့ၣ်ခဲအံၤခဲအံၤ ဒီးဃ့တၢ်မၤစၢၤလၢနမါ(ဝၤ) မ့တမ့ၢ်ဟံၣ်ဖိဃီဖိတဂၤ လၢကမၤစၢၤနၤလၢ တၢ်လီၢ်တဖၣ်လၢနကွၢ်တညီ ဒ်သိးနပျိၢ်ဒီးခိၣ်ထံးတက့ၢ်.
နမ့ၢ်ပာ်သူၣ်ပာ်သးတၢ်တဖၣ်အံၤန့ၣ် လဲၤထံၣ်လိာ်သးဒီးနကသံၣ်သရၣ်တဘျီဃီတက့ၢ်.
တၢ်ဘၣ်ဒိဒီးမုၢ်တၢ်ကပီၤအ UV အယဲၤတဖၣ်န့ၣ် ဒုးကဲထီၣ်ဖံးဘ့ၣ်ခဲစၢၣ်တၢ်ဆါအါတက့ၢ်လီၤ. UV တၢ်ကပီၤအယဲၤလၢပှၤကညီမၤအီၤ ဒ်သိးလီၢ်မံမၤထီၣ်သူညၣ်ဒီးမုၢ်မ့ၣ်အူဒၢတဖၣ်န့ၣ် ဒုးကဲထီၣ်ဖံးဘ့ၣ်ခဲစၢၣ်တၢ်ဆါသ့စ့ၢ်ကီးန့ၣ်လီၤ. ပှၤမတၤဂ့ၤမတၤဂ့ၤကဲထီၣ်ဖံးဘ့ၣ်ခဲစၢၣ်တၢ်ဆါသ့အခါ နမ့ၢ်မၤတၢ်တဖၣ်အံၤန့ၣ် တၢ်ဘၣ်ယိၣ်အိၣ်လၢနအိၣ်အါန့ၢ်အလီၢ် ဖဲနမ့ၢ်မၤ:
တၢ်ကူစါကျဲလၢနဃုထၢသ့တဖၣ်န့ၣ် ဒိးသန့ၤအသးလၢဖံးဘ့ၣ်တၢ်ဆါအကလုာ် ဒီးအဝဲအတၢ်လီၢ်လၢနနီၢ်ကစၢ်အလိၤန့ၣ်လီၤ. အကါဒိၣ်စ့ၢ်ကီးလၢ ကနၢ်ပၢၢ်တၢ်ကူစါအတၢ်ဒိဘၣ်တဖၣ် ဒ်သိးနဆၢတဲာ်တၢ်လၢအကြၢးလၢနဂီၢ်ကသ့အဂီၢ်န့ၣ်လီၤ.
တၢ်လၢကဘၣ်ဆိကမိၣ်တနီၤန့ၣ် ပၣ်ဃုာ်ဒီးနသးအနံၣ်အလါဒီးထီရီၤဆူၣ်ချ့အဂီၢ်, ခဲစၢၣ်တၢ်ဆါအပတီၢ်ဒီးနသးအတၢ်ဆိကမိၣ်ဘၣ်ဃးတၢ်ကူစါအတၢ်ဒိဘၣ်တဖၣ်န့ၣ်လီၤ. ကတိၤတၢ်ဒီးနကသံၣ်သရၣ် မ့တမ့ၢ်တၢ်ကွၢ်ထွဲကရၢ ဒ်သိးကဒိးန့ၢ်တၢ်ကစီၣ်လၢနလိၣ်ဘၣ် လၢကဃုထၢတၢ်ကူစါအတၢ်တိာ်ကျဲၤလၢကကြၢးလၢနဂီၢ်န့ၣ်လီၤ.
တၢ်ကူစါကျဲတဖၣ်န့ၣ် ကပာ်ဃုာ်ဒီး:
ဖံးဘ့ၣ်ခဲစၢၣ်အါတက့ၢ်န့ၣ် ပှၤဒီသဒၢအီၤသ့ခီဖျိ တၢ်မၤအဆီတနီၤလၢကဒီသဒၢနဖံးဘ့ၣ်လၢမုၢ်တၢ်ကပီၤန့ၣ်လီၤ. တၢ်ဘၣ်ဒိဒီးမုၢ်တၢ်ကပီၤတစဲးဖိဒၣ်လဲာ်န့ၣ် မၤဘၣ်ဒိဘၣ်ထံးနဖံးဘ့ၣ်မ့ၢ်လၢတၢ်ဘၣ်ဒိအံၤန့ၣ် ဒိၣ်ထီၣ်တစဲးတစဲးအဃိန့ၣ်လီၤ. နကပာ်ဖျါနနီၢ်ကစၢ်လၢမုၢ်တၢ်ကပီၤခဲအံၤခဲအံၤ အါန့ၢ်ဒံးနဆိကမိၣ်န့ၣ်လီၤ. UV တၢ်ကပီၤအယဲၤတဖၣ်န့ၣ် လဲၤခီဖျိမဲာ်ထံကလၤ အဃိတၢ်နီၣ်သိလ့ၣ် မ့တမ့ၢ်တၢ်ဆ့ၣ်နီၤလၢပဲတရီအကပၤလၢ တၢ်ကိၢ်အနံၤန့ၣ် မၤဘၣ်ဒိနဖံးဘ့ၣ်လၢတၢ်ကပီၤအယဲၤတဖၣ်လၢအမၤဆူးမၤဆါတၢ်သ့န့ၣ်လီၤ.
အိၣ်တဒၢနသးလၢမုၢ်တၢ်ကပီၤ လၢဂီၤ 10 နၣ်ရံၣ်ဒီးဟါ 3 နၣ်ရံၣ် ဖဲန့ၣ်အခါန့ၣ် မုၢ်တၢ်ကပီၤအယဲၤတဖၣ်န့ၣ် အဆူၣ်ကတၢၢ်လီၤ.
ဃုထၢကသံၣ်ဖှူဘ့ၣ်ဒီသဒၢမုၢ်လၢအအိၣ်ဒီးတၢ်ဒီသဒၢ (SPF) 30 မ့တမ့ၢ်ထီန့ၢ်အီၤတက့ၢ်.
ဖှူက့ၤအီၤ ခံနၣ်ရံၣ်တဘျီဖဲနလဲၤတၢ်ချၢ ဒီးအါအါဖဲနကပၢၤထီၣ်အါမးမ့တမ့ၢ်အိၣ်လၢထံအပူၤအခါန့ၣ်တက့ၢ်.
ကသံၣ်ဖှူလၢအအိၣ်ဒီး SPF 30 မ့တမ့ၢ်ထီန့ၢ်အီၤန့ၣ် ဒီသဒၢတၢ်အဂ့ၤအကတၢၢ်လီၤ.
ကူသိးခိၣ်သလုးဒီးမဲာ်ဒိးဒီသဒၢမုၢ်, ဆ့ကၤစုထီဒီးဖျီၣ်ခံထီခီၣ်မ့တမ့ၢ် စကၢးထီခိၣ်တဖၣ်တက့ၢ်.
UV တၢ်ကပီၤအယဲၤလၢပှၤကညီမၤအီၤတဖၣ်န့ၣ် မၤဟးဂီၤနဖံးဘ့ၣ်သ့ ဒ်သိးတၢ်အနီၢ်ကီၢ်န့ၣ်လီၤ.
နမ့ၢ်ပာ်သူၣ်ပာ်သးတၢ်ဆီတလဲတဖၣ်လၢမဲၣ်တဖျၢၣ် မ့တမ့ၢ်မ့ၢ်ဃုထံၣ်တၢ်လီၢ်အကိၤတဖၣ်လၢနဖံးဘ့ၣ်အလိၤန့ၣ် ထံၣ်လိာ်သးဒီးနကသံၣ်သရၣ်တက့ၢ်.
နကသံၣ်သရၣ်န့ၣ် ကသမံသမိးနဖံးဘ့ၣ်လၢခဲစၢၣ်အတၢ်ပနီၣ်တဖၣ်အဂီၢ် ဖဲလၢနတနံၣ်ဘၣ်တနံၣ်တၢ်ဒီသဒၢအတၢ်ကွၢ်ထွဲတၢ်ထံၣ်လိာ်သးန့ၣ်လီၤ.
နဒိးန့ၢ်တၢ်စံးဆၢဘၣ်ဃးဒီး နဆူၣ်ချ့တၢ်သံၣ်ကွၢ်တဖၣ် ညီ၀ဲ ခီဖျိ Blue Cross န့ၣ်လီၤ. နမ့မ့ၢ် Blue Cross မ့တမ့ၢ် Blue Plus ကရူၢ်ဖိန့ၣ် နဆဲးကျိးဒီးကသံၣ်သရၣ်တဖၣ်ဒီး 24 နၣ်ရံၣ်နၢး(စ) လီတဲစိကျိၤ လၢအ့ၣ်ထၢၣ်နဲးဘျးစဲအလိၤန့ၣ်လီၤ. နကအိၣ်စ့ၢ်ကီးဒီး ဆူၣ်ချ့တၢ်ကူၣ်တၢ်ဖးအကလုာ်အါမးလၢနစုဘိတဖၣ်အလိၤန့ၣ်လီၤ.
နဆူၣ်ချ့တၢ်အုၣ်ကီၤမ့ၢ်တအိၣ်ဘၣ်န့ၣ် Blue Cross ဟ့ၣ်ဝဲဆူၣ်ချ့အတၢ်တိာ်ကျဲၤအကလုာ်တဖၣ် လၢကကြၢးဒီးနတၢ်လိၣ်တဖၣ်ဒီးစ့တိာ်ပာ်န့ၣ်လီၤ. Blue Cross ဒီး Blue Plus ဆူၣ်ချ့အတၢ်တိာ်ကျဲၤတဖၣ်န့ၣ် ပၣ်ဃုာ်ဒီးတၢ်ဒီသဒၢအတၢ်ကွၢ်ထွဲတၢ်လုၢ်ဘၢ လၢပီးလီတဖၣ်ဒီးတၢ်ကူၣ်ဖးတဖၣ် လၢနတၢ်အိၣ်ဆူၣ်အိၣ်ချ့အဂီၢ်န့ၣ်လီၤ.
Blue Cross ဒီး Blue Shield လၢ Minnesota ဒီး Blue Plus ဆူၣ်ချ့အတၢ်တိာ်ကျဲၤတဖၣ်န့ၣ် မ့ၢ်ကျဲအကြၢးကတၢၢ်လၢကဒီသဒၢနဟံၣ်ဖိဃီဖိဒီဒူၣ်ညါအတၢ်အိၣ်ဆူၣ်အိၣ်ချ့န့ၣ်လီၤ. ကတိၤတၢ်ဒီး ပှၤခၢၣ်စး တဂၤ ဒ်သိးကမၤလိအါထီၣ်တၢ်အဂီၢ် တက့ၢ်.
1 အမဲရကၤခဲစၢၣ်ကရၢကရိ 2017: https://www.cancer.org/cancer/skin-cancer
2 ကီၢ်အမဲရကၤစၢဖှိၣ်တၢ်ဒီသဒၢခိၣ်ဃၢၤခၢၣ်စးကရၢ, 2017: https://www.epa.gov/sunsafety/