ပှၤကညီတဖၣ်န့ၣ် တူၢ်ဘၣ်သးအတၢ်ဃၢတၢ်စံာ်လၢကျဲအါမံၤန့ၣ်လီၤ. တၢ်သ့ၣ်ညါတၢ်လၢအဒုးကဲထီၣ်သးအတၢ်ဃၢတၢ်စံာ် ဒီးတၢ်လၢအမၤဖှံလီၤအပနီၣ်တဖၣ်န့ၣ် မၤစၢၤနၤဒ်သိးနကဟးဆှဲးဆူၣ်ချ့တၢ်ဂ့ၢ်ကီအဆူၣ်ဒိၣ်တဖၣ်န့ၣ်လီၤ. တၢ်မၤတၢ်ဟူးဂဲၤလိာ်ကွဲသးဖှံဘၣ်ဆၢဘၣ်ကတီၢ်န့ၣ် မၤကတီၢ်စၢၤသးအတၢ်ဃၢတၢ်စံာ်တချုးလၢအဝဲစးထီၣ်န့ၣ်လီၤ.
သးအတၢ်ဃၢတၢ်စံာ်အပနီၣ်တဖၣ်န့ၣ် မ့ၢ်မနုၤလဲၣ်.
သးအတၢ်ဃၢတၢ်စံာ်န့ၣ် မ့ၢ်နနီၢ်ခိအန့ဆၢၣ်အကျဲလၢကမၤဆၢက့ၤ တၢ်ကီတၢ်ခဲလၢနတၢ်ဟူးဂဲၤတနံၤဘၣ်တနံၤန့ၣ်လီၤ. သးအတၢ်ဃၢတၢ်စံာ်တဆံးတက့ၢ်န့ၣ် မၤစၢၤနၤဒ်သိးနကမၤနၢၤတၢ်ပျံၤတၢ်ဖုး မ့တမ့ၢ်ဟ့ၣ်ဂံၢ်ဟ့ၣ်ဘါနၤ ဒ်သိးနကမၤဝံၤတၢ်မၤတခါ ဘၣ်ဆၣ်သးအတၢ်ဃၢတၢ်စံာ်မ့ၢ်အါန့ၣ်မၤဘၣ်ဒိနတၢ်အိၣ်ဆူအိၣ်ချ့သ့လီၤ. အကါဒိၣ်လၢကွၢ်နီၣ်ဘၣ်သးအတၢ်ဃၢတၢ်စံာ်ပနီၣ်တဖၣ်ဆိဆိ ဒ်သိးနသုးကျဲၤအီၤတဘျီဃီကသ့အဂီၢ်:
- ကဖုတမုာ်
- သးနါပှၢ်ဆါ
- ခိၣ်ဆါ
- ညၣ်ထူၣ်တၢ်ဖ့ၣ်ဆၢ
- တၢ်လီၤဘှံးလီၤတီၤဒီးမံတန့ၢ်
- တၢ်သးပ့ၤနီၣ်တၢ်
- တၢ်သးအ့န့ညီ
ဆူၣ်ချ့တၢ်ဂ့ၢ်ကီနးအဂၤတဖၣ်န့ၣ် ဒုးအိၣ်ထီၣ်တၢ်ပနီၣ်ဒ်အကျါတနီၤအံၤသ့န့ၣ်လီၤ. အကါဒိၣ်လၢနကကတိၤတၢ်ဒီးနကသံၣ်သရၣ်ဘၣ်ဃးတၢ်ပနီၣ်တဖၣ်ထီဘိန့ၣ်လီၤ. နမ့ၢ်အိၣ်ဒီးတၢ်ဆါပနီၣ်နးတဖၣ် ဒ်သိးသးနါပှၢ်ဆါန့ၣ် ဃုဒိးန့ၢ်ကသံၣ်တၢ်ကွၢ်ထွဲတဘျီဃီတက့ၢ်.
သးအတၢ်ဃၢတၢ်စံာ်အကလုာ်တနီၤမ့ၢ်မနုၤလဲၣ်.
- သးအတၢ်ဃၢတၢ်စံာ်သတူၢ်ကလာ် န့ၣ် ကဲထီၣ်သ့ဒီးမ့ၢ်ဒၣ်ထဲတဘျးန့ၣ်လီၤ. အဝဲန့ၣ် လီၤသူပိၢ်သးဝးဒီးလီၤသးဟူးဂဲၤ ဒီးဟ့ၣ်ပှၤဂံၢ်ဘါ ဒ်သိးကလဲၤခီဖျိတၢ်ဂ့ၢ်ကီနး၀ဲတဖၣ် ဒ်သိးကၠိတၢ်ဒိးစဲးတဖၣ်မ့တမ့ၢ်တၢ်ဂ့ၢ်ကီတဖၣ်လၢတၢ်မၤလီၢ်ကန့ၢ်အဂီၢ်န့ၣ်လီၤ.
- သးအတၢ်ဃၢတၢ်စံာ်သတူၢ်ကလာ်လၢအကဲထီၣ်တပတီၢ်ဘၣ်တပတီၢ် န့ၣ် ဘၣ်တၢ်ကဲထီၣ်ခီဖျိတၢ်အိၣ်အသးတမံၤန့ၣ်လီၤ. အဝဲန့ၣ် ဒုးအိၣ်ထီၣ် နီၢ်သးဒီးနီၢ်ခိဆူၣ်ချ့တၢ်ဂ့ၢ်ကီတဖၣ်န့ၣ်လီၤ. ပှၤတဖၣ်လၢအအိၣ်ဒီး သးအတၢ်ဃၢတၢ်စံာ်သတူၢ်ကလာ်လၢအကဲထီၣ်တပတီၢ်ဘၣ်တပတီၢ်န့ၣ် မၤတၢ်ချ့ချ့, ဟံးထီၣ်ဖီၣ်ထီၣ်တၢ်မၤအါမးဒီး အိၣ်ဒီးတၢ်ဂ့ၢ်ကီလၢတၢ်သုးကျဲၤဖံးမၤတၢ်န့ၣ်လီၤ.
- သးအတၢ်ဃၢတၢ်စံာ်ယံာ်ထၢ န့ၣ် အိၣ်ဝဲထီဘိဒီးကဲထီၣ်ခီဖျိတၢ်တကနၣ်ဃုာ်အီၤ မ့တမ့ၢ်တကူစါတၢ်မၤဘၣ်ယိၣ်သးတဖၣ်လၢအအိၣ်ကိးမုၢ်နံၤဒဲးန့ၣ်လီၤ. မ့ၢ်တကူစါအီၤဂ့ၤဂ့ၤန့ၣ် သးအတၢ်ဃၢတၢ်စံာ်ယံာ်ထၢအဃိ ပှၤတဂၤန့ၣ် ဒိးန့ၢ်သးဖျၢၣ်တၢ်ဆါ, သံတခီပၤလီၤဘျ့ မ့တမ့ၢ်တၢ်အဲၣ်ဒိးမၤသံလီၤသးန့ၣ်လီၤ.
- သးအတၢ်ဃၢတၢ်စံာ်လၢအပိာ်ထွဲသးဘၣ်ဒိနးနးကလဲာ် (PTSD) ဟဲအိၣ်ထီၣ်ခီဖျိသးဘၣ်ဒိနးနးကလဲာ်အတၢ်လဲၤခီဖျိလၢအပူၤကွံာ်န့ၣ်လီၤ. ပှၤတဂၤဂၤမ့ၢ်ကအိၣ်ဒီး တၢ်ဆိကမိၣ်က့ၤတၢ်လၢအပူၤကွံာ်တဖၣ်, တၢ်မံမီၢ်ပျီၢ်သီအၢ မ့တမ့ၢ်သးအၢထီၣ်ဆူၣ်နးတဖၣ်န့ၣ်လီၤ.
သးအတၢ်ဃၢတၢ်စံာ်ပနီၣ်တဖၣ်န့ၣ် မ့ၢ်တဘၣ်တၢ်ဒိကနၣ်အီၤဒီးမ့ၢ်ဆူၣ်ထီၣ်ဒီးကဲထီၣ်ထီဘိန့ၣ် အဝဲကဲထီၣ်ဒိၣ်ထီၣ်ဆူ တၢ်သူၣ်ကိၢ်သးဂီၤ သ့န့ၣ်လီၤ. ပှၤတဂၤဂၤလၢအအိၣ်ဒီးတၢ်သူၣ်ကိၢ်သးဂီၤန့ၣ် ဘၣ်ယိၣ်တၢ်နးနးကလဲာ် မ့တမ့ၢ်ပျံၤတနံၤဘၣ်တနံၤတၢ်ဖံးတၢ်မၤတဖၣ်န့ၣ်လီၤ. တၢ်သူၣ်ကိၢ်သးဂီၤန့ၣ် မ့ၢ်သးအတၢ်ဃၢတၢ်စံာ်အက့ၢ်အဂီၤတမံၤ လၢအဒိၣ်ထီၣ်ဒီးကဲထီၣ်ဆူမဲာ်ညါ ဖဲတၢ်လၢအမၤကိၢ်မၤဂီၤအီၤန့ၣ် ဟါမၢ်ကွံာ်န့ၣ်လီၤ.
ကဘၣ်သုးကျဲၤသးအတၢ်ဃၢတၢ်စံာ်ဒ်လဲၣ်
ကျဲအဂ့ၤကတၢၢ်လၢ ကသုးကျဲၤသးအတၢ်ဃၢတၢ်စံာ်န့ၣ် အခီၣ်ထံးကဘၣ်သ့ၣ်ညါပာ်ပနီၣ်တၢ်လၢအဒုးအိၣ်ထီၣ်အီၤလၢနသးသမူအပူၤန့ၣ်လီၤ. နမ့ၢ်တူၢ်ဘၣ်လၢ သးအတၢ်ဃၢတၢ်စံာ်န့ၣ် မ့ၢ်အိၣ်အါမးဒီးနပၢၤအီၤတန့ၢ်ဘၣ်ဒီး ကတိၤတၢ်ဒီးနကသံၣ်သရၣ်ဘၣ်ဃးဒီးတၢ်ပနီၣ်တဖၣ်တက့ၢ်. ကျဲယိယိတနီၤလၢကသုးကျဲၤသးအတၢ်ဃၢတၢ်စံာ်မ့ၢ်ဝဲ:
- နီၢ်ခိတၢ်ဟူးဂဲၤလိာ်ကွဲဖှံဖှံဖိ 30 မံးနံး ဒ်သိးတၢ်ဟးကျဲ, ယိကၣ်မ့တမ့ၢ်ထဲးခၠံး
- ပာ်လီၤဖီတၢၣ်တဖၣ် ဒီးတၢ်လၢအကါဒိၣ်တဖၣ် ဒ်သိးကဆၢတဲာ်တၢ်လၢအကါဒိၣ်ဒီးတၢ်လၢအိၣ်ခိးသ့တဖၣ်
- တၢ်အိၣ်ဘှံးတၢ်ဟူးတၢ်ဂဲၤတဖၣ် ဒ်သိးတၢ်ဆိကမိၣ်တၢ်ဖးယိာ် ဒီးတၢ်သါထီၣ်သါလီၤယိာ်ယိာ်တဖၣ်
ပမၤစၢၤနၤသ့လၢ ကပၢၤနသးအတၢ်ဃၢတၢ်စံာ်အဂီၢ်
ဘၣ်သ့ၣ်သ့ၣ်နပာ်တ့ၢ်ပူၤဖျဲးကွံာ်နသးလၢ တၢ်ဃၢတၢ်စံာ်လၢနသးသမူအပူၤခဲလၢာ်တသ့ဘၣ် သနာ်က့ ကျဲအိၣ်လၢကသုးကျဲးအီၤအဂီၢ်န့ၣ်လီၤ. Blue Cross ဟ့ၣ်ဝဲဆူၣ်ချ့တၢ်ရဲၣ်တၢ်ကျဲၤအကလုာ်ကလုာ် လၢအဒုးနၢ်ပၢၢ်ဘၣ်နၤ တၢ်လၢအမၤဃၢမၤစံာ်နသးတဖၣ် ဒီးပၢၤဃာ်နသးအတၢ်ဃၢတၢ်စံာ် ခီဖျိတၢ်ဃုထၢလၢအကြၢးအဘၣ်လၢဆူၣ်ချ့အဂီၢ်န့ၣ်လီၤ.
ကရူၢ်ဖိတနီၤန့ၣ် မၤသကိးတၢ်လၢ သးအတၢ်ပလၢၢ်သ့ၣ်ညါသကဲာ်ပဝးဆူၣ်ချ့တၢ်ရဲၣ်တၢ်ကျဲၤလၢအ့ၣ်ထၢၣ်နဲးအလိၤ ဒ်သိး Learn to Live (မၤလိတၢ်လၢကအိၣ်မူအဂီၢ်) န့ၣ်လီၤ.* တၢ်ရဲၣ်တၢ်ကျဲၤအံၤန့ၣ် ကမၤစၢၤနၤဒ်သိး နကဃုထံၣ်သ့ၣ်ညါတၢ်ဂ့ၢ်ကီ, နၢ်ပၢၢ်နသးမၤတၢ်ဒ်လဲၣ် ဒီးမၤလိဒီးဂဲၤလိကျဲတဖၣ်လၢအမၤဂ့ၤထီၣ်က့ၤတၢ်ဘၣ်ယိၣ်ဘၣ်ဘီဒီးသးအတၢ်ဃၢတၢ်စံာ်န့ၣ်လီၤ. ဆဲးလီၤမံၤနုာ်လီၤဆူ န ကရူၢ်ဖိ ပှာ်သန့အပူၤ ဒ်သိးနကထံၣ်ဘၣ် မ့ၢ်တၢ်အံၤပၣ်ဃုာ်ဝဲဒၣ်လၢ နတၢ်တိာ်ကျဲၤအပူၤကစီဒီဧါ မ့တမ့ၢ် ဆဲးကျၢ တၢ်တိစၢၤမၤစၢၤလၢပှၤစူးကါတၢ်ဖိအဂီၢ် ဖဲလီတဲစိနီၣ်ဂံၢ်လၢ န Blue Cross တၢ်ကွၢ်နီၣ်ကွၢ်ဃါခးက့ အချၢန့ၣ်တက့ၢ်.
နမ့ၢ်သးအိၣ်ကွၢ်ဃုစၢၤကသံၣ်သရၣ်တဂၤ ဒ်သိးကသုးကျဲၤနသးအတၢ်ဃၢတၢ်စံာ်န့ၣ် ကိး ပှၤစူးကါတၢ်တိစၢၤမၤစၢၤအလီကျိၤ မ့တမ့ၢ် ဃုဒိးန့ၢ်ကသံၣ်သရၣ်တဂၤ လၢအ့ၣ်ထၢၣ်နဲးအလိၤတက့ၢ်.