ကဘၣ်ဒုးအိၣ်ထီၣ်၀ဲဒၣ်ဘၣ်ဃာ်ဒီး ဟံၣ်ဖိဃီဖိတၢ်အိၣ်ဆူၣ်အိၣ်ချ့အတၢ်စံၣ်စိာ်ဒ်လဲၣ်

ဘၣ်သ့ၣ်သ့ၣ်နန့ၢ်ဘၣ်သါနမိၢ်အမဲာ်ချံ နပၢ်အခၣ်စိဒီးတၢ်အဂၤတဖၣ်လီၤ. ဆူၣ်ချ့တၢ်ဘၣ်ယိၣ်တနီၤန့ၣ် ဟဲလီၤစၢၤလီၤသွဲၣ်လၢမိၢ်ပၢ်ဆူဖိအအိၣ် ဒီးမၤဘၣ်ဒိဟံၣ်ဒူၣ်ဃီထၢဖိအါမးန့ၣ်လီၤ.

သွံၣ်တၢ်ဆီၣ်သနံးအါ,တၢ်ဆံၣ်ဆၢတၢ်ဆါဒီးခဲစၢၣ်(တၢ်ဆါ)တဖၣ် မ့ၢ်၀ဲတၢ်ဆူးတၢ်ဆါတဖၣ်လၢအကဲထီၣ်သးသ့လၢဟံၣ်ဒူၣ်ဃီထၢတဖၣ်အပူၤန့ၣ်လီၤ. နဆီတလဲနစၢၤသွဲၣ်ဂံၢ်ထံးတဖၣ်တသ့ဘၣ်, ဘၣ်ဆၣ်ဟံၣ်ဖိဃီဖိဆူၣ်ချ့အတၢ်စံၣ်စိၤန့ၣ် နဲၣ်ကျဲစၢၤန့ၢ်နၤဒီးနဖိတဖၣ်လၢ တၢ်အိၣ်မူခါဆူညါလၢအဆူၣ်ချ့ဂ့ၤန့ၢ်ဒံးအဂီၢ်န့ၣ်လီၤ.

စးထီၣ်တၢ်ဒီးတၢ်ပီးတၢ်လီတဖၣ်အံၤ ဒ်သိးကအံးထွဲကွၢ်ထွဲနဆူၣ်နချ့အဂီၢ်န့ၣ်တက့ၢ်.

ဟံၣ်ဖိဃီဖိဆူၣ်ချ့တၢ်စံၣ်စိၤန့ၣ် မ့ၢ်တၢ်မနုၤလဲၣ် ဒီးဘၣ်မနုၤအဃိတၢ်အံၤန့ၣ် အကါဒိၣ်လဲၣ်.

ဟံၣ်ဖိဃီဖိဆူၣ်ချ့တၢ်စံၣ်စိၤန့ၣ် မၤနီၣ်မၤဃါဆူၣ်ချ့တၢ်ဂ့ၢ်ကီတဖၣ် လၢအကဲထီၣ်လၢနဟံၣ်ဖိဃီဖိအပူၤန့ၣ်လီၤ. တၢ်အံၤန့ၣ် ပၣ်ဃုာ်ဒီးဆူၣ်ချ့တၢ်အိၣ်သးအဂ့ၢ်လီၤတံၢ်လီၤဆဲး, တၢ်သံလၢမနုၤအဃိအဂ့ၢ်, တၢ်မၤလိတၢ်ဒီးဂုၤထီၣ်ပသီထီၣ်တၢ်ဂ့ၢ်ကီတဖၣ်, ဒီးတၢ်အလုၢ်အလၢ်တဖၣ်လၢအမ့ၢ်တၢ်စူးကါကသံၣ်မူ, သံးဒီးညါသူးန့ၣ်လီၤ.

ဒ်သိးနဒီသဒၢတၢ်ဂ့ၢ်ကီကသ့အါကတၢၢ်အဂီၢ် တၢ်သ့ၣ်ညါနဟံၣ်ဖိဃီဖိဆူၣ်ချ့အတၢ်ဂ့ၢ်ကီတဖၣ်န့ၣ် မ့ၢ်ဒၣ်တၢ်လၢအရ့ဒိၣ်န့ၣ်လီၤ. နမိၢ်နပၢ်အဆူၣ်ချ့တၢ်ဂ့ၢ်ကီမ့ၢ်အိၣ်ပာ်န့ၣ် အအံၤအဲၣ်ဒိးစံး၀ဲဒၣ်လၢ နၤဒီးနဖိတဖၣ်စ့ၢ်ကီးကဒိးန့ၢ်ဘၣ်တၢ်ဂ့ၢ်ကီသ့ၣ်တဖၣ်န့ၣ်ဧါ. တလိၣ်၀ဲသပှၢ်ကတၢၢ်ဘၣ်.

တၢ်ဂ့ၢ်အါမး ကဲထီၣ်တၢ်ဘၣ်ယိၣ်လၢနဂီၢ်သ့, ပၣ်ဃုာ်ဒီး တၢ်အီၣ်စ့ၤအီၣ်စှၤတၢ်, နီၢ်ခိတၢ်ဟူးတၢ်ဂဲၤ ဒီးနန့ဆၢၣ်ခိၣ်ဃၢၤ၀း၀းန့ၣ်လီၤ. ဘၣ်ဆၣ်နဟံၣ်ဖိဃီဖိအဆူၣ်ချ့တၢ်ဂ့ၢ်ကီမ့ၢ်အိၣ်၀ဲန့ၣ် တအဲၣ်ဒိးစံးလၢ နတၢ်ဘၣ်ယိကအိၣ်အါန့ၢ်ပှၤအဂၤတဂၤလၢ အတအိၣ်ဒီးဟံၣ်ဖိဃီဖိတၢ်ဆူးတၢ်ဆါအတၢ်စံၣ်စိၤဘၣ်န့ၣ်လီၤ.

ဟံၣ်ဖိဃီဖိဆူၣ်ချ့တၢ်စံၣ်စိၤန့ၣ် မ့ၢ်၀ဲကျဲအဂ့ၤတမံၤ လၢကွၢ်နီၣ်ဃာ်စၢၤတၢ်ဆူးတၢ်ဆါလၢအကဲထီၣ်ဒီး နဟံၣ်ဖိဃီဖိအပူၤသ့:

• ဆၢတဲာ်နတၢ်ဘၣ်ယိၣ်လၢတၢ်ဆူးတၢ်ဆါအဂီၢ်
• မၤတၢ်အိၣ်မူလုၢ်လၢ်တၢ်ဆီတလဲတဖၣ် ဒ်သိးကမၤစှၤလီၤနတၢ်ဘၣ်ယိၣ်ဘၣ်ဘီ
• ဃိထံသ့ၣ်ညါတၢ်ပနီၣ်တဖၣ် ဒီးတၢ်ဆါအပနီၣ်တဖၣ်သတးဒီးနမၤန့ၢ်သ့တၢ်ကူစါယါဘျါအဆိအချ့သ့န့ၣ်လီၤ.  

ဒုးအိၣ်ထီၣ်နဟံၣ်ဖိဃီဖိဆူၣ်ချ့တၢ်စံၣ်စိၤ

တၢ်မၤနီၣ်မၤဃါဟံၣ်ဖိဃီဖိဆူၣ်ချ့တၢ်စံၣ်စိၤန့ၣ် မၤစၢၤနၤသ့ ဒ်သိးနကထံၣ်တၢ်ဘၣ်ယိၣ်ဘၣ်ဘီ လၢအကမၤဘၣ်ဒိနဆူၣ်ချ့ဒီးနဖိတဖၣ်အဆူၣ်ချ့န့ၣ်လီၤ. တၢ်ဂ့ၢ်တၢ်ကျိၤအံၤအိၣ်ပာ်၀ဲအဃိ, နစးထီၣ်ခါထီၣ်ခီၣ်ခါတဖၣ်သ့၀ဲခဲအံၤ လၢကမၤဂ့ၤထီၣ်နဆူၣ်ချ့ဆူညါအဂီၢ်န့ၣ်လီၤ. ဖဲအံၤန့ၣ် ကဘၣ်စးထီၣ်၀ဲဒ်လဲၣ်န့ၣ်လီၤ.

1. ကတိၤတၢ်ဒီးဟံၣ်ဖိဃီဖိ

လၢဟံၣ်ဖိဃီဖိဆူၣ်ချ့တၢ်စံၣ်စိၤလၢပှဲၤအဂီၢ်, နကဘၣ်ပာ်ဖှိၣ်ဆူၣ်ချ့တၢ်ဂ့ၢ်တၢ်ကျိၤတဖၣ်ဘၣ်ဃး:

• မိၢ်ပၢ်တဖၣ်
• ဖုဖံတဖၣ်
• မုၢ်ဂၢ်တဖၣ်ဒီးဖါတံၢ်တဖၣ်
• တမုၢ်တခွါတဖၣ်
• ဒီပုၢ်၀ဲၢ်မုၣ်တဖၣ်ဒီးဒီပုၢ်၀ဲၢ်ခွါတဖၣ်
• ဖိသၣ်တဖၣ်

ဟံၣ်ဖိဃီဖိတၢ်ထံၣ်လိာ်က့ၤသးတဖၣ် မ့တမ့ၢ် တၢ်ပာ်ဖှိၣ်ထီၣ်က့ၤသးတဖၣ်န့ၣ် ကမ့ၢ်၀ဲတၢ်ဆၢကတီၢ်အဂ့ၤလၢအကပာ်ဖှိၣ်တၢ်ဂ့ၢ်တၢ်ကျိၤသ့ၣ်တဖၣ်န့ၣ်လီၤ. ဘၣ်ဆၣ်အကါဒိၣ်၀ဲလၢကပှဲၤဒီးတၢ်ဆိကမိၣ်ထံထံဆးဆးန့ၣ်လီၤ. ကတိၤသကိးတၢ်ဘၣ်ဃးဆူၣ်ချ့တၢ်ဂ့ၢ်တၢ်ကျိၤတဖၣ်န့ၣ်ကဒုးကလၢၢ်ဘၣ်ဟံၣ်ဖိဃီဖိတနီၤတၢ်တမုာ်တလၤန့ၣ်လီၤ. ကွၢ်ဃုတၢ်အိၣ်သဒၢအလီၢ်လၢကကတိၤတၢ်အဂီၢ်န့ၣ်တက့ၢ်. တဲနၢ်ပၢၢ်ဘၣ်မနုၤအဃိနအဲၣ်ဒိးသ့ၣ်ညါဘၣ်ဃးအ၀ဲသ့ၣ်တၢ်အိၣ်ဆူၣ်အိၣ်ချ့လဲၣ် ဒီးတၢ်အံၤန့ၣ် မၤစၢၤနၤဒီးပှၤအဂၤတဖၣ်လၢနဟံၣ်ဖိဃီဖိအပူၤသ့ဒ်လဲၣ်န့ၣ်တက့ၢ်.

ဖဲအံၤန့ၣ် မ့ၢ်၀ဲတၢ်သံကွၢ်တနီၤလၢအကဘၣ်သံကွၢ်:

• နအိၣ်ဖျဲၣ်၀ဲတၢ်ဆၢကတီၢ်ဖဲလဲၣ် ဒီးတနံၤအံၤ နသးအနံၣ်အိၣ်ထဲလဲၣ်.
• နတၢ်ဆါယံာ်ထၢတၢ်အိၣ်အသးတဖၣ်အိၣ်တမံၤမံၤဧါ.
• တၢ်ဆူးတၢ်ဆါနးနးကလဲၣ်အဂၤတဖၣ် ကဲထီၣ်ဒီးနၤတဘျီဘျီဧါ.
• ဖဲတၢ်အိၣ်အသးမ့တမ့ၢ်တၢ်ဆူးတၢ်ဆါကဲထီၣ်ဒီးနၤအခီၣ်ထံးခါ နသးအိၣ်ပှဲၤနံၣ်လဲၣ်.
• ပှၤလၢနဟံၣ်ဖိဃီဖိအကျါတဂၤဂၤ အိၣ်ဒီးတၢ်အိၣ်ဖျဲၣ်ထီၣ်တၢ်လီၤတူာ်လီၤကာ်တမံၤမံၤဧါ.
• တၢ်မၤလိတၢ်ဒီးတၢ်ဂုၤထီၣ်ပသီထီၣ်အတၢ်ကီတၢ်ခဲတဖၣ် ဒ်သိးဒီးဒီ(န)တၢ်ဆါန့ၣ် အိၣ်မနုၤတဖၣ်လဲၣ်.
• လၢဟံၣ်ဖိဃီဖိအကျါမ့ၢ်တဂၤဂၤအိၣ်ဒီးနီၢ်သးဆူၣ်ချ့တၢ်ဂ့ၢ်ကီတဖၣ်ဧါ.
• နဟံၣ်ဖိဃီဖိလၢပျၢၤတဖၣ် အိၣ်ဒီးတၢ်ဆူးတၢ်ဆါမနုၤတဖၣ်လဲၣ်.
• ဖဲအ၀ဲသ့ၣ်သံအခါ အသးနံၣ်အိၣ်ဆံးအါလဲၣ်.
• အ၀ဲသံလၢတၢ်ဂ့ၢ်မနုၤအဃိလဲၣ်.

နဟံၣ်ဖိဃီဖိတဖၣ်မ့ၢ်တသ့ၣ်ညါ မ့တမ့ၢ် တိၢ်နီၣ်တၢ်ဂ့ၢ်တၢ်ကျိၤတနီၤတဖၣ်မ့ၢ်တဘၣ်ဘၣ် သုတဘၣ်သူၣ်ကိၢ်သးဂီၤတဂ့ၤ. နမၤပှဲၤထီၣ်၀ဲတၢ်လီၤယိာ်တဖၣ်အံၤသ့၀ဲဃုာ်ဒီးတၢ်ဃိထံသ့ၣ်ညါတဆံးတက့ၢ်န့ၣ်လီၤ.

2. မၤပှဲၤတၢ်ဂ့ၢ်တၢ်ကျိၤအလီၤယိာ်တဖၣ်

တၢ်လီၤဟိလၢနမၤပှဲၤထီၣ်အါထီၣ်ဒီး, နကသ့ၣ်ညါတၢ်ဂ့ၢ်အါထီၣ် ဘၣ်ဃးနတၢ်ဆူၣ်ချ့တၢ်ဘၣ်ယိၣ်ဘၣ်ဘီတဖၣ်န့ၣ်လီၤ. နမၤလၢပှဲၤနဟံၣ်ဖိဃီဖိဆူၣ်ချ့အတၢ်ဂ့ၢ်တၢ်ကျိၤ ခဲလၢာ်မ့ၢ်တသ့ဘၣ်ဒီး, ဂုၢ်ကျဲးစၢးသမံသမိးကမျၢၢ်တၢ်မၤနီၣ်မၤဃါတဖၣ် မ့တမ့ၢ် လံာ်တၢ်ကစီၣ်တဖၣ်န့ၣ်တက့ၢ်.

ဘၣ်သ့ၣ်သ့ၣ် ထံကီၢ်ဒီးကီၢ်ရ့ၣ်တၢ်မၤနီၣ်မၤဃါတဖၣ် ကပၣ်ဃုာ်ဒီးတၢ်သံအလံာ်အုၣ်သးလၢအကွဲးနီၣ်ဃာ်၀ဲ တၢ်သံအိၣ်ထီၣ်လၢမနုၤအဃိလဲၣ်အဂ့ၢ်န့ၣ်လီၤ. တကးဒံးဘၣ် လံာ်ရိဒၢးလၢနလီၢ်က၀ီၤတဖၣ်န့ၣ် ပာ်ဖှိၣ်ထီၣ်လံာ်တၢ်ကစီၣ် အလီၢ်လံၤတဖၣ်အဃိ ဖဲန့ၣ်န့ၣ် နဃုထံၣ်န့ၢ်၀ဲ တၢ်ကွဲးဖျါထီၣ်တၢ်မၤနီၣ်ပှၤသံအဂ့ၢ်န့ၣ်လီၤ. နကွၢ်ဃု၀ဲသ့စ့ၢ်ကီးလၢအ့ၣ်ထၢၣ်နဲးအဖီခိၣ်န့ၣ်လီၤ. ဟံၣ်ဖိဃီဖိတဂၤဂၤန့ၣ် ဘၣ်တၢ်လုၢ်ဖိအီၤဒီး, သမံသမိးဃုာ်ဒီးတၢ်လုၢ်ဖိခၢၣ်စးကရၢ, ဆူၣ်ချ့ မ့တမ့ၢ် တၢ်ရ့လိာ်မုာ်လိာ်တၢ်တိၢ်စၢၤမၤစၢၤခၢၣ်စးကရၢလၢနလီၢ်က၀ီၤပူၤန့ၣ်တက့ၢ်.

3. ကွဲးနီၣ်သီထီၣ်က့ၤနတၢ်စံၣ်စိၤခဲအံၤခဲအံၤ

ကွဲးလီၤတၢ်လၢနဃုထံၣ်န့ၢ်အီၤတဖၣ်ဒီး ပာ်ဖှိၣ်ထီၣ်ဆူၣ်ချ့တၢ်ဂ့ၢ်တၢ်ကျိၤအသီတဖၣ် ဒ်နမၤလိဘၣ်ဃးတၢ်တက့ၢ်. နပၢၤဃာ်နဟံၣ်ဖိဃီဖိဆူၣ်ချ့တၢ်စံၣ်စိၤလၢလံာ်တြံာ်ပူၤ မ့တမ့ၢ် လၢနခီၣ်ဖၠူထၢၣ်အဖီခိၣ်သ့၀ဲ, ဖဲနဟ့ၣ်ခီဟ့ၣ်နီညီညီသ့ ဒီးပၢၤဃာ်ခါခဲအံၤအဂ့ၢ်န့ၣ်လီၤ.

4. ဟ့ၣ်ဘၣ်နကသံၣ်သရၣ်

ဖဲနမၤအိၣ်ထီၣ်ဟံၣ်ဖိဃီဖိဆူၣ်ချ့တၢ်စံၣ်စိၤ၀ံၤ၀ဲန့ၣ်, ဟ့ၣ်ခီဟ့ၣ်နီၤဒီးနကသံၣ်သရၣ်လၢနကလဲၤထံၣ်လိာ်သးလၢခံတကတီၢ်န့ၣ်တက့ၢ်. နကသံၣ်သရၣ်မၤစၢၤနၤသ့လၢတၢ်သမံသမိးဆၢတဲာ်ဆူၣ်ချ့တၢ်ဘၣ်ယိၣ်ဘၣ်ဘီတဖၣ် ဒီးမၤလီၤတံၢ်လၢနကဒိးန့ၢ်တၢ်မၤကွၢ်တဖၣ်လၢအဘၣ် ဒီးတၢ်မၤကွၢ်တဖၣ် ဒ်သိးကဃိထံသ့ၣ်ညါတၢ်ဂ့ၢ်ကီတဖၣ်လၢအဆိအချ့န့ၣ်လီၤ. နကသံၣ်သရၣ်ဟ့ၣ်ကူၣ်ဟ့ၣ်ဖးနတၢ်အိၣ်မူလုၢ်လၢ်တၢ်ဆီတလဲတဖၣ်သ့၀ဲစ့ၢ်ကီး ဒ်သိးကမၤစှၤလီၤနတၢ်ဘၣ်ယိၣ်ဘၣ်ဘီလၢဆူၣ်ချ့တၢ်အိၣ်အသးတဖၣ်တနီၤအဂီၢ်န့ၣ်လီၤ.