ကသံၣ်တဖၣ်လၢအဘၣ်တၢ်ထုးထီၣ်အီၤလၢပံၤ(Opioids)န့ၣ် ဖိးသဲစး၀ဲဖဲဘၣ်တၢ်သူအီၤဒ်တၢ်နဲၣ်လီၤခီဖျိဆူၣ်ချ့ကသံၣ်သရၣ်အသိးန့ၣ်လီၤ. ကသံၣ်တဖၣ်လၢအဘၣ်တၢ်ထုးထီၣ်အီၤလၢပံၤ(Opioids)လၢအတဖိးသဲစးတဖၣ်န့ၣ် ဘၣ်တၢ်ကူၣ်လဲၢ်မၤကၤ မ့တမ့ၢ် ဘၣ်တၢ်ဆါအီၤလၢဆူၣ်ချ့လီၢ်အချၢ မ့တမ့ၢ် "လၢကျဲဖီခိၣ်လိၤ "န့ၣ်လီၤ. ကသံၣ်လၢအမၤမံသပ့ၤပှၤ (narcotic) အသဟီၣ်ဆူၣ်အံၤ အလီၤဘၣ်ယိၣ်ထဲလဲၣ်န့ၣ် မ့ၢ်တၢ်ကူၣ်သ့လၢကသ့ၣ်ညါပာ်စၢၤ၀ဲန့ၣ်လီၤ.
တၢ်ဆါအ့ၣ်စိၢ်အ့ၣ်ထုးတၢ်ဟ့ၣ်ကသံၣ်န့ၣ် မ့ၢ်မနုၤတဖၣ်လဲၣ်.
ကသံၣ်ပံၤမၤသံၣ်တၢ်အဆါတဖၣ်န့ၣ် ဘၣ်တၢ်ကိးအီၤလၢကသံၣ်မံပၣ်ဃုာ်ဒီးပံၤ (opiates) န့ၣ်လီၤ. ကသံၣ်တကလုာ်အံၤ လၢပှၤကညီထုးထီၣ်အီၤန့ၣ် မ့ၢ်၀ဲ ကသံၣ်ပံၤ (opioids) န့ၣ်လီၤ. ကသံၣ်ပံၤ(Opioids), လၢအဘၣ်တၢ်သ့ၣ်ညါအီၤစ့ၢ်ကီးဒ်ကသံၣ်လၢအမၤမံသပ့ၤပှၤ(narcotics), ဘၣ်တၢ်စူးကါအီၤလၢတၢ်ပၢဆှၢရဲၣ်ကျဲၤတၢ်ဆါအဂီၢ်န့ၣ်လီၤ. ကသံၣ်ပံၤ(Opioids)တဖၣ်န့ၣ် အကါဒိၣ်၀ဲ
မ့ၢ်ဒၣ်တၢ်အံးကွၢ်ပၢၤဃာ်တၢ်ဆါအတၢ်ဃုထၢတမံၤသနာ်က့ တၢ်ဘၣ်ဒိပိာ်ထွဲအခံလၢကသံၣ်အံၤအဃိ, ပၣ်ဃုာ်ဒီးနီၢ်ခိနီၢ်ကစၢ်တၢ်သန့ၤထီၣ်သးန့ၣ်လီၤ. တၢ်ဒိးသန့ၤထီၣ်သးန့ၣ် မ့ၢ်၀ဲဖဲနနီၢ်ကစၢ် ဆဲးလိၣ်ဘၣ်ကသံၣ်ပံၤကွ့ၢ်ကွ့ၢ် ဒီနမ့ၢ်အီပတုာ်ကွံာ်အီၤန့ၣ် တၢ်ဆါပနီၣ်ကဖျါထီၣ်၀ဲဒၣ်န့ၣ်လီၤ. နမ့ၢ်စူးကါအီၤဖးယံာ်န့ၣ် ဘၣ်သ့ၣ်သ့ၣ်နကစဲထီအီၤ မ့တမ့ၢ်အီကသံၣ်န့ၣ်အါတလၢန့ၣ်လီၤ. အီကသံၣ်ပံၤ(opioid)အါတလၢ, ဒုးကဲထီၣ်
သါထီၣ်သါလီၤကဃၢလီၤ, ဒီးဒုးသံနၤသ့န့ၣ်လီၤ.
ကသံၣ်ပံၤ(opioids)န့ၣ် မၤတၢ်ဒ်လဲၣ်.
ကသံၣ်ပံၤတဖၣ်န့ၣ် ဘျးစဲထီအသးဆူ စ့ၣ်အထူၣ်ပျၢ်နၢာ် -- စဲ(လ)အကူာ်အက့တမံၤ -- လၢဘၣ်တၢ်ထံၣ်အီၤသ့လၢခိၣ်နူာ်, ပျိၢ်ဃံအနၢာ်ဘိမိၢ်ပှၢ်, ဒီးနနီၢ်ကစၢ်တၢ်လီၢ်အဂၤန့ၣ်လီၤ. အ၀ဲတဲဘၣ်နခိၣ်နူာ် လၢကတြီတံာ်တၢ်ဆါဒီး မၤလီၤကတြူာ်လီၤနတၢ်ကိၢ်တၢ်ဂီၤ လၢကမၤသူၣ်ဖှံသးညီနၤန့ၣ်လီၤ. ကသံၣ်ပံၤန့ၣ် တကူစါတၢ်ဆါတၢ်အိၣ်သးနးနးတဖၣ် ဘၣ်န့ၣ်လီၤ. အ၀ဲသ့ၣ်ဒုးမၢနနီၢ်ကစၢ်ပလၢၢ်တၢ်အဆါလီၤတိၢ်လီၤဆီန့ၣ်လီၤ.
ကွၢ် "Why the Brain Loves Opioids(ဘၣ်မနုၤအဃိခိၣ်နူာ်အဲၣ်ကသံၣ်ပံၤ(Opioids)န့ၣ်လဲၣ်)"
တၢ်စူးကါကမၣ်ကသံၣ်ပံၤ(opioid)န့ၣ် မ့ၢ်၀ဲတၢ်ဂ့ၢ်သဘံၣ်ဘုၣ်ဧါ.
စးထီၣ်ဖဲ1999, ပှၤကညီအါန့ၢ်700000 ဂၤ သံ၀ဲလၢ တၢ်အီကသံၣ်အါတလၢအဃိလီၤ. ဖဲ2017130ပှၤအမဲရကၤဖိတဖၣ်သံ၀ဲတနံၤစုာ်စုာ်လၢတၢ်အီကသံၣ်ပံၤ(opioid)အါတလၢအဃိလီၤ(တၢ်တြီဆၢဒီသဒၢတၢ်ဆူးတၢ်ဆါအလီၢ်ခၢၣ်သးအတၢ်ဂ့ၢ်ထၢဖှိၣ်)န့ၣ်လီၤ. ကသံၣ်ပံၤ(opioid)အတၢ်ဂ့ၢ်ကီန့ၣ် မ့ၢ်၀ဲထံလီၢ်ကီၢ်ပူၤကမျၢၢ်ဆူၣ်ချ့ဂ့ၢ်ဂီၢ်အူန့ၣ်လီၤ. အမဲရကၤကီၢ်စၢဖှိၣ်တဖၣ်န့ၣ် အိၣ်ဒီးဟီၣ်ခိၣ်ဒီဘ့ၣ်ပှၤကညီ 5% ဘၣ်ဆၣ်စူးကါ၀ဲဟီၣ်ခိၣ်ဒီဘ့ၣ်ကသံၣ်ပံၤ 80% န့ၣ်လီၤ.
ဃုထံၣ်န့ၢ်ကသံၣ်သရၣ်
ဃုကွၢ်ကသံၣ်သရၣ်တဖၣ်, တၢ်ဆါဟံၣ်တဖၣ်ဒီးတၢ်ဆါဒၢးတဖၣ်တက့ၢ်.
တၢ်ဟ့ၣ်ကသံၣ်ပံၤ ညီနုၢ်လၢတၢ်ဆါအဂီၢ်
| ကသံၣ်ဖီၣ်ကသီဖီၣ်လၢပနံာ်မံၤတအိၣ် | Ex. ပနံာ်တၢ်ကၤအတၢ်ပနီၣ်အမံၤ |
| Codeine | Tylenol ဃုာ်ဒီး Codeine® |
| Fentanyl | Duragesic® |
| Hydrocodone | Vicodin®, Lortab®, Lorcet® |
| Morphine | Kadian®, MS Contin® |
| Oxycodone(အီၣ်စံၣ်ကိၣ်ထိ) | OxyContin®, Endocet®, Percocet® |
| Tramadol | Ultracet®, Ultram® |
တၢ်ပှ့ၤကသံၣ်ပံၤလၢတဖိးသဲစး ဘၣ်တၢ်သ့ၣ်ညါအီၤဒ်
| 357တဖၣ် | Dillies | Pinks |
| Apache | Dollies | Red Rock |
| Blue Heaven | Goodfells | Sizzurp |
| Captain Cody | Hillbilly | TNT |
| Chill Pills | Heroin | |
| China Girl | Horse | |
| Demmies | Hydros |
ပှၤလၢအစဲထီလၢကသံၣ်ပံၤဒီးပံၤ၀ါ လၢမံၣ်နံၣ်စိတၤအပူၤန့ၣ် အါထီၣ်၀ဲလံ
လၢမံၣ်နံၣ်စိတၤဖဲ 2016 အတီၢ်ပူၤန့ၣ် ဖိသၣ် 2833 ဂၤန့ၣ် ဘၣ်တၢ်သုးကွံာ်အီၤလၢဟံၣ်ပူၤ မ့ၢ်လၢအမိၢ်ပၢ်တဖၣ် စူးကါ၀ဲကသံၣ်အဃိလီၤ. တၢ်အံၤန့ၣ် အါထီၣ်၀ဲ 128% စးထီၣ်လၢ 2012, ဒီးအါတက့ၢ် မ့ၢ်၀ဲတၢ်စူးကါကသံၣ်ပံၤအဃိလီၤ.
| Minnesota | ထံလီၢ်ကီၢ်ပူၤ | |
| ဘၣ်ဟ့ၣ်တၢ်အပှ့ၤဆူ US မုၢ်ကျိၤ၀ဲၤကွာ် | $318အကကွဲၢ်တကထိလၢ1999ဆူ2015 | $504အကကွဲၢ်တကထိလၢ2016. |
| တၢ်အီအါတလၢကသံၣ်ပံၤ ဒီးတၢ်သံတၢ်ပှၢ်တဖၣ် | ပှၤအီကသံၣ်အါတလၢသံ၀ဲ 422 ဂၤလၢ 2017အတီၢ်ပူၤ ဒီး46% န့ၣ် ပၣ်ဃုာ်ဒီး ကသံၣ်ပံၤလၢကသံၣ်သရၣ်မၢအအီ၀ဲ ဒီးဘၣ်လဲၤ၀ဲဆူဂ့ၢ်ဂီၢ်အူဒၢး 2037 ဘျီ ပှၤလၢအအီကသံၣ်အါတလၢဒီး မူဒံး၀ဲဖဲ2017လီၤ. ပှၤလၢအသးအိၣ်15တုၤ34နံၣ်တဖၣ် လဲၤဆူဂ့ၢ်ဂီၢ်အူဒၢးအအါကတၢၢ်ဖဲ20172017န့ၣ်လီၤ. | ပှၤသံ၀ဲ 47000+ ဒီးအ၀ဲသ့ၣ်အကျါ2017ဒီး36% န့ၣ် ပၣ်ဃုာ်ဒီးကသံၣ်ပံၤလၢကသံၣ်သရၣ်မၢအအီန့ၣ်လီၤ. ပှၤ 115တကကွဲၢ် စူးကါကမၣ်ကသံၣ်ပံၤလၢတၢ်ကူစါအဂီၢ် ဖဲ2016န့ၣ်လီၤ. |
| ကသံၣ်ကသီလၢကသံၣ်သရၣ်ဟ့ၣ်လီၤတဖၣ် | 3တကကွဲၢ်+ကသံၣ်ကသီလၢကသံၣ်သရၣ်ဟ့ၣ်ခီလီဖဲ2017,749 ကသံၣ်လၢကသံၣ်သရၣ်ဟ့ၣ်လီၤန့ၣ်ဘၣ်တၢ်ဒုးဆိကတီၢ်ဖဲ2017န့ၣ်လီၤ. | ကသံၣ်ပံၤ လၢကသံၣ်သရၣ်မၢအအီန့ၣ် အါထီၣ်၀ဲဘူး4စးဃၣ်ဃၣ် ဘၣ်ဆၣ်ပှၤအမဲရကၤတဖၣ် တတဲလၢတၢ်အဆါအပတီၢ်တဖၣ်န့ၣ် စှၤလီၤ၀ဲဘၣ် (စးထီၣ်1999တုၤ2016လီၤ. ပှၤ 4 အကျါ 3 ဂၤ လၢအစူးကါပံၤ၀ါန့ၣ် စူးကါကမၣ်ကသံၣ်ပံၤအဆိန့ၣ်လီၤ. |
| တၢ်ကူစါယါဘျါ | 10,332 ဂၤထီၣ်တၢ်ဆါဟံၣ်လၢတၢ်ကူစါအဂီၢ် လၢ 2016 အခါလီၤ. တၢ်ကူစါပှၤသူကမၣ်ကသံၣ်ပံၤ တၢ်ရဲၣ်တၢ်ကျဲၤပှဲၤ၀ဲ 89% ဖဲလါယူၤ2017န့ၣ်လီၤ. | 2,000,000+ ဂၤန့ၣ် မ့ၢ်ဒၣ်ပှၤလၢအစူးကါကမၣ် ကသံၣ်ပံၤ ဒီးအ၀ဲသ့ၣ်အကျါ 20% ဒိးန့ၢ်၀ဲတၢ်ကူစါ |
တၢ်ဘၣ်ဒိပိာ်ထွဲအခံလၢကသံၣ်အဃိန့ၣ် မ့ၢ်မနုၤတဖၣ်လဲၣ်.
တၢ်ဘၣ်ဒိကဲထီၣ်အါကတၢၢ်တဖၣ် လၢကသံၣ်ပံၤအဃိန့ၣ် မ့ၢ်၀ဲတၢ်မိၣ်မံသး ဒီးတၢ်ပာ်လီၤတဲာ်တၢ်ကီ၀ဲန့ၣ်လီၤ. ဖဲအီကသံၣ်ပံၤလၢကကူစါတၢ်ဆါအခါန့ၣ် သုတဘၣ်အီသံး, နီၣ်သိလ့ၣ်, မ့တမ့ၢ်သူစဲးဖီကဟၣ်ဃၢတဖၣ်တဂ့ၤ.
ကသံၣ်ပံၤတဖၣ်န့ၣ် မၤဃၢထီၣ်နတၢ်သါ ဒီးမၤစှၤလီၤနသးဖျၢၣ်အတၢ်စံၣ် ဒီးသွံၣ်တၢ်ဆီၣ်သနံး, အဃိကတိၤတၢ်ဒီးနကသံၣ်သရၣ် ဒီးမၤလီၤတံၢ်တၢ်ကူစါလၢကသံၣ်ကသီတဖၣ်အံၤန့ၣ် ပူၤဖျဲးဒီးတၢ်ဘၣ်ယိၣ်လၢနဂီၢ်ဧါ, လီၤဆီဒၣ်တၢ် နမ့ၢ်ဟံးန့ၢ်စ့ၢ်ကီးတၢ်ကူစါလၢကသံၣ်ကသီအဂၤတဖၣ်န့ၣ်လီၤ.
တၢ်အီကသံၣ်တၢ်ဒိဘၣ်လၢအလီၤဘၣ်ယိၣ်တဖၣ်န့ၣ် ကဲထီၣ်၀ဲသ့ ဖဲနအီအါတလၢအခၢး, အီအီၤခဲအံၤခဲအံၤ, မ့တမ့ၢ် ကျဲၤကျီတၢ်တဖၣ်ဒီးသံး, ကသံၣ်လၢတဖိးသဲစးတဖၣ်, ဒီးတၢ်ကူစါကသံၣ်အဂၤအခါန့ၣ်လီၤ. တၢ်အီကသံၣ်တၢ်ဒိဘၣ်ဒ်သိးအံၤတဖၣ်န့ၣ် ဒုးသံနၤသ့န့ၣ်လီၤ. ပှၤတနီၤစ့ၢ်ကီး ကဘၣ်လဲၤခီဖျိ၀ဲတၢ်ဘၣ်ဒိပိာ်ထွဲအခံလၢကသံၣ်အဃိဒ်သိးဒီး:
- တၢ်မံခ့မံသပ့ၤ
- တၢ်သးကဒံကဒါ
- တၢ်ဆိကမိၣ်တၢ်ဃၢ
- ခိၣ်မူၤ မ့တမ့ၢ် ခိၣ်တယူၤတပျၤ
- တၢ်ဟၢဖၢကျၢၤ
- ဖံးဘ့ၣ်သးဂံာ်သးကွဲ
- ကပၢၤထီၣ်
- သးကလဲၤ မ့တမ့ၢ် ဘှီး
- သွံၣ်ထံတၢ်ရ့လိာ်တၢ်ဒုးမၤဆူၣ်စှၤလီၤ
မၤလိအါထီၣ်ဘၣ်ဃးကသံၣ်ပံၤ ဒီးတၢ်ဘၣ်ဒိတဖၣ်လၢအကဲထီၣ်ပိာ်ထွဲခံသ့လၢကသံၣ်အဃိ လၢ UPMC န့ၣ်တက့ၢ်.
တၢ်ဘၣ်ယိၣ်ဘၣ်ဘီန့ၣ် မ့ၢ်မနုၤတဖၣ်လဲၣ်.
တၢ်ကူစါတၢ်သူကမၣ်ကသံၣ်ပံၤ အတၢ်ဘၣ်ယိၣ်န့ၣ် ပၣ်ဃုာ်ဒီး:
- တၢ်သါထီၣ်သါလီၤကီခဲ
- တၢ်ဆါအ့ၢ်စိၢ်အ့ၢ်ထုးနးထီၣ်န့ၢ်အလီၢ်
- နီၣ်ကါကီခဲ
- တၢ်သ့တူၢ်တၢ်ခီၣ်တၢ် (လၢအခီပညီမ့ၢ်၀ဲလိၣ်ဘၣ်၀ဲတၢ်အီကသံၣ်အါထီၣ် ဒ်သိးကဒိးန့ၢ်တၢ်ကိညၢ်ထီၣ်က့ၤလၢအဒ်သိးလိာ်သး)
- တၢ်ဒိးသန့ၤထီၣ်သး (အခီပညီမ့ၢ်၀ဲနနီၢ်ကစၢ်လိၣ်ဘၣ်ကသံၣ်ပံၤ လၢကဆဲးဖံးတၢ်မၤတၢ်အဂီၢ်)
- တၢ်ပာ်ပတုာ်ကွံာ်တၢ်အပနီၣ်တဖၣ်
- တၢ်စဲထီ
ဖဲပှၤကညီတဖၣ်အီကသံၣ်ပံၤ ဃုာ်ဒီးကသံၣ်ဖီၣ်အဂၤတဖၣ်န့ၣ်, မၤကီမၤခဲအ၀ဲသ့ၣ်အါန့ၢ်ဒံးသ့န့ၣ်လီၤ. တၢ်အကါဒိၣ်လၢ နကကတိၤတၢ်လၢနကသံၣ်သရၣ်ဘၣ်ဃးကသံၣ်ခဲလၢာ်လၢနအီန့ၣ်လီၤ.
တၢ်စူးကါကသံၣ်ပံၤဖးယံာ်န့ၣ် ဒုးကဲထီၣ်တၢ်ဘၣ်ယိၣ်မနုၤတဖၣ်လဲၣ် မၤလိတက့ၢ်
တၢ်ဒုးပလီၢ်ပဒီသးဖဲအီကသံၣ်ပံၤ
ဖဲအအီကသံၣ်ပံၤလၢကူစါတၢ်ဆါအခါ, ဒ်သိးနတၢ်အဆါ့ကကိညၢ်အဂီၢ် နကလိၣ်ဘၣ်ကသံၣ်ဒံးယံာ်ဒံးအါထီၣ်န့ၣ်လီၤ. အအံၤန့ၣ် ဘၣ်တၢ်ကိးအီၤလၢ တၢ်သ့တူၢ်တၢ်ခီၣ်တၢ်န့ၣ်လီၤ. အအံၤန့ၣ် တဒ်သိးဒီးတၢ်စဲထီတၢ်, လၢအပၣ်ဃုာ်ဒီးတၢ်ပၢၤဃာ်တၢ်စူးကါကသံၣ်တန့ၢ်န့ၣ်လီၤ.
ကသံၣ်ပံၤတဖၣ်န့ၣ် မ့ၢ်၀ဲကသံၣ်သဟီၣ်ဆူၣ်တမံၤ လၢပှၤစဲ၀ဲသ့န့ၣ်လီၤ. တၢ်အံၤအခီပညီမ့ၢ်၀ဲ တၢ်စူးကါကသံၣ်ပံၤ ဒုးကဲထီၣ်တၢ်ကီတၢ်ခဲလၢပှၤတဂၤန့ၣ် အတၢ်အိၣ်မူ ဒီးတၢ်မၤလီၢ်သနာ်က့ ကဆဲးသူအီၤန့ၣ်လီၤ. ကသံၣ်ပံၤတဖၣ်န့ၣ် ဒုးနာ်န့ၢ်နခိၣ်နူာ်ဒီးနနီၢ်ကစၢ်လၢ ကသံၣ်အံၤ လိၣ်၀ဲဒၣ် လၢနဆဲးမူဒံးအဂီၢ်န့ၣ်လီၤ. ကသံၣ်ပံၤလၢအဖိးသဲစးဒီးတဖိးသဲစး ပှၤတဂၤမ့ၢ်အီအီၤအါတလၢမ့ၢ်ဂ့ၤ ဃါဃုာ်ကသံၣ်ပံၤဒီးကသံၣ်အဂၤမ့ၢ်ဂ့ၤ မ့ၢ်ဒၣ်တၢ်လၢအလီၤဘၣ်ယိၣ်ခံမံၤလၢာ်န့ၣ်လီၤ.
ကွၢ်တၢ်ဂီၤမူလၢ "ပှၤစဲကသံၣ်ပံၤတဂၤအတၢ်အိၣ်မူ (The life of an opioid addict)"
မ့ၢ်နဘၣ်ယိၣ်လၢ ကသံၣ်ပံၤလၢနအီအီၤလၢန တၢ်ဆါအဂီၢ်န့ၣ် အအါတလၢဧါ:
- ကတိၤတၢ်ဒီးနကသံၣ်သရၣ်
- ကတိၤတၢ်ဒီးနပှၤဆါကသံၣ်ကသီတက့ၢ်. သံကွၢ်ပှၤဆါကသံၣ်ကသီ ဘၣ်ဃးတၢ်ပၢဆှၢကသံၣ်ကူစါအတၢ်ရဲၣ်တၢ်ကျဲၤ (MTM) န့ၣ်တက့ၢ်. MTM န့ၣ် မ့ၢ်၀ဲဖဲပှၤဆါကသံၣ်ကသီ ကွၢ်ကဒါက့ၤကသံၣ်လၢနအီအီၤလၢတၢ်ကူစါအဂီၢ်ခဲလၢာ်န့ၣ်လီၤ.
- ကတိၤတၢ်ဒီးနကသံၣ်သရၣ် ဘၣ်ဃးတၢ်ဆါတၢ်ဟ့ၣ်ကသံၣ်ဒၢးန့ၣ်တက့ၢ်. တၢ်ဆါတၢ်ဟ့ၣ်ကသံၣ်ဒၢးန့ၣ် မၤစၢၤနၤလၢနကအံးကွၢ်ပၢၤဃာ်လီၤနတၢ်ဆါကန့ၢ်အဂီၢ်န့ၣ်လီၤ.
- နဆဲးကျိးသ့စ့ၢ်ကီးဆူတၢ်တိစၢၤမၤစၢၤပှၤစူးကါတၢ်ဖိ/ကရူၢ်ဖိအဂီၢ်နီၣ်ဂံၢ် လၢအအိၣ်လၢနဆူၣ်ချ့တၢ်အုၣ်ကီၤကရူၢ်ဖိတၢ်ကွၢ်နီၣ်ကွၢ်ဃါခးက့ၤအလီၢ်ခံန့ၣ်လီၤ. သံကွၢ်တၢ် ဒ်သိးကကတိၤတၢ်ဒီး ပှၤတဂၤဂၤဘၣ်ဃး MTM န့ၣ်တက့ၢ်.
ဘၣ်ပာ်ဖှိၣ်ပာ်တံၤတၢ်ဆါအကသံၣ်တဖၣ်ဒ်လဲၣ်
ကသံၣ်ပံၤမၤကိညၢ်တၢ်ဆါတဖၣ်န့ၣ် မ့ၢ်၀ဲ ကသံၣ်မၤမံသပ့ၤပှၤ ဒီးလိၣ်၀ဲလၢ နကပာ်ဖှိၣ်ပာ်တံၤတဃးအီၤဘံၣ်ဘံၣ်ဘၢဘၢန့ၣ်လီၤ.
- ပာ်ဖှိၣ်ပာ်တံၤကသံၣ်တဖၣ်လၢတၢ်လီၢ်လၢအအိၣ်လၢနဟံၣ်ပူၤလၢ ဖဲဖိသၣ်ဒီးပှၤဟဲဟးတဖၣ်ထံၣ်တသ့အလီၢ်န့ၣ်တက့ၢ်. တၢ်အဂ့ၤကတၢၢ်န့ၣ် မ့ၢ်၀ဲတၢ်စူးကါကသံၣ်ဘံၣ်ဒိၣ်လၢအအိၣ်ဒီးအကထၢတဖၣ်လၢသိးတံၢ်အီၤသ့ န့ၣ်လီၤ. နတၢ်မ့ၢ်တအိၣ်ဘၣ်, တၢ်လဲၤတၢ်က့ၤတလါတဖၣ်လၢအအိၣ်ဒီးနီၣ်၀ံာ်တံာ်တဖၣ်န့ၣ် နပှ့ၤန့ၢ်အီၤလၢကသံၣ်ကျးမ့တမ့ၢ် ကျးအဂၤတဖၣ် ဒ်သိးကစိာ်ကသံၣ်ကသီတဖၣ်လၢကသံၣ်သရၣ်နဲၣ်လိတဖၣ်ဘံၣ်ဘံၣ်ဘၢဘၢန့ၣ်လီၤ.
- ဖဲနစူးကါ၀ံၤကိးဆၢကတီၢ်ဒဲး ပာ်ကဒါက့ၤကသံၣ်ကသီတဖၣ် လၢတၢ်လီၢ်ဒီသဒၢလၢအိၣ်ပှိၤန့ၣ်တက့ၢ်. သုတဘၣ်ပာ်တ့ၢ်ကသံၣ် မ့တမ့ၢ် ကသံၣ်ဖျၢၣ်အဒၢတဖၣ်လၢစီၢ်နီၤခိၣ်ခီထၢၣ်ဖးထီ, စီၢ်နီၤခိၣ်တဖၣ် မ့တမ့ၢ် စီၢ်နီၤခိၣ်ပာ်တဃးလၢလီၢ်မံကပၤအဖီခိၣ်တဖၣ် ဖဲပှၤထံၣ်အီၤသ့ဒီးပှၤဂၤသူအီၤသ့ညီညီဖိတဂ့ၤန့ၣ်လီၤ.
- တဘၣ်ပၢၤဃာ်လီၤကတြူၢ်ကသံၣ်ဖျၢၣ်တဖၣ် ဖဲဖျးစတံးထၢၣ်တဖၣ်လၢအိးထီၣ်ညီတဖၣ် မ့တမ့ၢ် တၢ်ပူၤတၢ်လီၢ်တဖၣ် လၢအအိၣ်လၢနတိၢ်ထၢၣ်ပူၤ, ထၢၣ်တွံၢ်တၢ်တၢ်ဘှိၣ်တၢ်စှၢၤ မ့တမ့ၢ် ၀ဲၤဒၢးစီၤကျိးတဖၣ်အပူၤန့ၣ်တဂ့ၤ.
ကသံၣ်ကသီတဖၣ်လၢတၢ်တစူးကါအီၤ
ဖဲနကသံၣ်ကသီတဖၣ်န့ၣ် တလိၣ်အီၤလၢၤဘၣ်, နကြၢးစူးကွံာ်အီၤဂ့ၤဂ့ၤဘၣ်ဘၣ်န့ၣ်လီၤ. တဘၣ်ပၢၤဃးကသံၣ်ကသီအံၤတဖၣ်လၢတၢ်စူးကါလၢခံအဂီၢ်န့ၣ်တဂ့ၤ. နမ့ၢ်ပၢၤဃာ်ကသံၣ်ဖျၢၣ်လီၢ်လံၤတဖၣ်လၢနဟံၣ်ပူၤန့ၣ် တၢ်ဘၣ်ယိၣ်အလီၢ်ကအိၣ်လၢ:
- တၢ်အစုၣ်ထီၣ်လၢအဘၣ်ဆၢၣ်ဘၣ်တီၤ
- တၢ်ဟုၣ်တၢ်ဘျၣ်
- စူးကါကမၣ်ကသံၣ်
လၢတၢ်န့ၣ်အဃိ တၢ်ပာ်ဖှိၣ်ပာ်တံၤကသံၣ်ဘံၣ်ဘံၣ်ဘၢဘၢဒီး တၢ်စူးကွံာ်အီၤန့ၣ် မ့ၢ်တၢ်အကါဒိၣ်န့ၣ်လီၤ.
ကသံၣ်လၢအတစူးကါအီၤလၢၤဘၣ်န့ၣ် ကဘၣ်စူးကွံာ်အီၤဂ့ၤဂ့ၤဘၣ်ဘၣ်ဒ်လဲၣ်:
- ကသံၣ်ကျးတနီၤ မ့တမ့ၢ် တၢ်ဒုးလူၤပိာ်မၤထွဲတၢ်သိၣ်တၢ်ဘျၢသဲစး၀ဲၤဒၢးတဖၣ် ဟ့ၣ်၀ဲတၢ်က့ၤဟံးန့ၢ်က့ၤကသံၣ်ကသီတၢ်ရဲၣ်တၢ်ကျဲၤတဖၣ်န့ၣ်လီၤ. သံကွၢ် နကသံၣ်ကျး မ့တမ့ၢ် ကွၢ်ဃု Drug Take Back တၢ်စူးကွံာ်ကသံၣ်အလီၢ်လၢ အအိၣ်ဘူးဒီးနၤတက့ၢ်.
- ထံလီၢ်ကီၢ်ပူၤတၢ်က့ၤဟံးန့ၢ်က့ၤကသံၣ်တၢ်ရဲၣ်တၢ်ကျဲၤတဖၣ်န့ၣ် ဘၣ်တၢ်မၤအီၤဒီတနံၣ်ညါန့ၣ် ဒီးမ့ၢ်၀ဲတၢ်ခွဲးတၢ်ယာ်လၢ ပှၤအတ၀ၢဖိတဖၣ် ကစူးကွံာ်၀ဲကသံၣ်တဖၣ်လၢကသံၣ်သရၣ်နဲၣ်လိ၀ဲ ဒီးတစူးကါအီၤလၢၤဘၣ်, တလိၣ်ဘၣ်၀ဲ, မ့တမ့ၢ်အဆၢကတီၢ်လၢာ်ကွံာ်၀ဲတဖၣ်အဂီၢ်ဒီးတၢ်အပှ့ၤတအိၣ်ဘၣ်န့ၣ်လီၤ.
- သုတဘၣ်ထုးလီၤထံသတူၢ်ကလာ်ဒီး သ့ကွံာ်ကသံၣ်တဖၣ်လၢကသံၣ်သရၣ်နဲၣ်လိတဖၣ်ဆူတၢ်ဟးလီၢ်အပူၤ မ့တမ့ၢ် လူလီၤဆူထံကျိၤပူၤတဂ့ၤ မ့ၢ်လၢတၢ်သ့ၣ်တဖၣ်န့ၣ် မၤဘၣ်အၢဘၣ်သီထံတၢ်ဟ့ၣ်လၢပှၤသူအီၤသ့အဃိလီၤ. မံၣ်နံၣ်စိတၤတၢ်ပၢဆှၢရဲၣ်ကျဲၤတၢ်ဘၣ်အၢဘၣ်သီခၢၣ်စးကရၢအိၣ်ဒီးပှာ်ယဲၤကဘျံး ဘၣ်ဃးတၢ်ပၢဆှၢရဲၣ်ကျဲၤကသံၣ်ကသီတဖၣ်လၢအတအဲၣ်ဒိး၀ဲတဖၣ် ဒီးကွၢ်ဃုလၢတၢ်ပာ်ဖှိၣ်ပာ်တံၤဘျးစဲတဖၣ်လၢမံၣ်နံၣ်စိတၤအပူၤန့ၣ်တက့ၢ်.
- Earth911.comမ့ၢ်၀ဲပှာ်ယဲၤသန့ဘျးစဲဘၣ်ဃးတၢ်အိၣ်မူအိၣ်ဂဲၤခဲလၢာ်လၢအတမၤဘၣ်ဒိန့ဆၢၣ်ခိၣ်ဃၢၤန့ၣ်လီၤ. စံၣ်လီၤလၢwhere to recycle(ကဘၣ်ဘှီဒီးသူက့ၤကဒါက့ၤဒ်လဲၣ်)အဖီခိၣ်ဒ်သိးကကွၢ်ဃုၢ်တၢ်လၢတၢ်က့ၤဟံးန့ၢ်က့ၤကသံၣ်ကသီတၢ်လီၢ်တဖၣ်လၢအဘူးဒီးနၤန့ၣ်တက့ၢ်.