တၢ်ဃုသ့ၣ်ညါတခါလၢတၢ်မၤအီၤအပူၤကွံာ်တယံာ်ဒံးဘၣ်န့ၣ် ပာ်ဖျါဝဲ တၢ်ထံၣ်သ့ၣ်ညါအသီတဖၣ်လၢ ပှၤဖံးမၤအီၤသ့ လၢကမၤစှၤလီၤ ဆံၣ်ဆၢတၢ်ဆါအတၢ်ဝံတၢ်ယိးလၢ ပကရူၢ်ဖိတဖၣ်အဂီၢ်န့ၣ်လီၤ.
တၢ်ကွၢ်ကဒါက့ၤ
Blue Cross and Blue Shield လၢ Minnesota မၤသကိးတ့ၢ်တၢ်ဒီး ဆူၣ်ချ့တၢ်တိစၢၤမၤစၢၤတၢ်ဂုၤထီၣ်ပသီထီၣ်ခီပနံာ်တမံၤလၢအိၣ်လၢတၢ်မဲာ်ညါ ဒ်သိးကဖံးမၤနီၢ်ဒီတဂၤညါတၢ်သမံသမိး ဘၣ်ထွဲဒီးပှၤဂ့ၢ်ဝီဆူၣ်ချ့တၢ်လုၢ်ဘၢတဖၣ် လၢကလုာ် 2 ဆံၣ်ဆၢတၢ်ဆါအလိၤန့ၣ်လီၤ.
ဖီတၢၣ်: ကဃုထံၣ်ပာ်ပနီၣ် တၢ်မၤပူၤ ဒီးလံာ်ပူၤတၢ်လုၢ်ဘၢအကါဒိၣ်ကတၢၢ်တဖၣ် လၢအလုၢ်ဘၢ ကရူၢ်ဖိတဖၣ်အဆံၣ်ဆၢတၢ်ဆါစးထီၣ်ဒီး ဒိၣ်ထီၣ်လဲၢ်ထီၣ်အပူၤန့ၣ်လီၤ.
တၢ်သမံသမိးအံၤအဂီၢ်, တၢ်စူးကါဝဲ Robert Wood Johnson Foundation SDOH တၢ်မၤအတကွီၣ် လၢကဘျးစဲပှၤတဝၢဂ့ၢ်ဝီတၢ်လုၢ်ဘၢတဖၣ်ဒီးဆံၣ်ဆၢတၢ်ဆါဆူၣ်ချ့အစၢတဖၣ် ဒ်သိးကနၢ်ပၢၢ်ပှၤတဝၢဆူၣ်ချ့ဂ့ၢ်ဝီတဖၣ် ဒုးကဲထီၣ်တၢ်ဆါအတၢ်ဒိၣ်ထီၣ်လဲၢ်ထီၣ်ဒ်လဲၣ် ဒီးပကနုာ်လီၤမၤတၢ်တချုးလၢ တၢ်ဝဲန့ၣ်ကဲထီၣ်ဒ်လဲၣ်န့ၣ်လီၤ. တၢ်မၤအတကွီၣ်အံၤ ဟ့ၣ်ဝဲတၢ်အပီးအလီတဖၣ်လၢပှၤစူးကါဖံးမၤအီၤသ့ လၢဆူၣ်ချ့အတၢ်ထဲသိးတုၤသိးတၢ်မၤ လၢပှၤတဂၤဘၣ်တဂၤ ဒီးပှၤအါဂၤအပတီၢ်န့ၣ်လီၤ.
ဟံးန့ၢ်ပဒိၣ်ပပှၢ်အတၢ်ကွဲးပာ်ဖျါ
ပှၤဂ့ၢ်ဝီဆူၣ်ချ့တၢ်လုၢ်ဘၢတဖၣ်လၢ ကလုာ် 2 ဆံၣ်ဆၢတၢ်ဆါအလိၤ- တၢ်သမံသမိးတၢ်ဃုထံၣ်သ့ၣ်ညါ
တၢ်ဂ့ၢ်ဘၣ်ဃးပှၤဂ့ၢ်ဝီဆူၣ်ချ့တၢ်ဆၢတဲာ်တဖၣ်
တၢ်အုၣ်အသးဒိၣ်ဒိၣ်ကလဲာ်အံၤ ဒုးနဲၣ်ဝဲလၢ ပှၤဂ့ၢ်ဝီဆူၣ်ချ့တၢ်ဆၢတဲာ်တဖၣ်န့ၣ် ဒုးကဲထီၣ်ပှၤတဂၤအဆူၣ်ချ့အစၢ 80 မျးကယၤဃာ်ဃာ်န့ၣ်လီၤ. 1 ဒီး ပှၤအတၢ်လဲၤခီဖျိအစှၤကတၢၢ် ပှၤတဝၢဂ့ၢ်ဝီဆူၣ်ချ့တၢ်ဆၢတဲာ်တၢ်တၤတမံၤလၢ အဆၢကတီၢ်တမံၤ 68 မျးကယၤန့ၣ်လီၤ.2
ဆံၣ်ဆၢတၢ်ဆါမ့ၢ်ဝဲ ပှၤကညီအတၢ်သံအဂ့ၢ်အကျိၤ အါကတၢၢ်အကျါနွံမံၤတမံၤန့ၣ်လီၤ. တၢ်ဝံတၢ်ယိးန့ၢ်တဒ်သိးလိာ်သးဘၣ်
အပူၤကွံာ်အနံၣ်ခံဆံအတီၢ်ပူၤန့ၣ် ပှၤကဲထီၣ်ဆံၣ်ဆၢတၢ်ဆါအနီၣ်ဂံၢ်အါထီၣ်ခံစး လၢကီၢ်အမဲရကၤအပူၤ, အခဲအံၤကထီၣ် ထံဖိကီၢ်ဖိတၢ်သံတၢ်ပှၢ်အဂ့ၢ်အကျိၤအါကတၢၢ်အကျါ နွံမံၤတမံၤန့ၣ်လီၤ.3 သနာ်က့, တၢ်ဆါအံၤအတၢ်ဝံတၢ်ယိးန့ၣ် ပှၤတတူၢ်ဘၣ်အီၤဒ်သိးသိးဘၣ်. တၢ်ဃုထံၣ်သ့ၣ်ညါပာ်ဖျါဝဲလၢ ကလုာ် 2 ဆံၣ်ဆၢတၢ်အါအံၤ မၤဘၣ်ဒိပှၤတဖၣ်လၢတၢ်ပာ်ကပၤကွံာ်အီၤ လၢတၢ်ထဲသိးတုၤသိးတအိၣ်အပူၤ ဒီးအါကတၢၢ်လၢပှၤဖံးလွဲၢ်အိၣ်တဖၣ်အပူၤန့ၣ်လီၤ.4
ခီၣ်ခါလၢခံတဖၣ်
တၢ်ဃုထံၣ်သ့ၣ်ညါတဖၣ်လၢ တၢ်မၤအံၤအပူၤန့ၣ် လုၢ်ဘၢပတၢ်မၤအဆီဆူမဲာ်ညါတဖၣ် ဒီးဟ့ၣ်တၢ်ကစီၣ်ဂ့ၢ်ကျိၤတဖၣ် လၢပဆံၣ်ဆၢတၢ်ဆါတၢ်မၤရဲၣ်ကျဲၤခိၣ်သ့ၣ်အဂီၢ်န့ၣ်လီၤ.
- ဖဲန့ၣ် ဒုးနဲၣ်ဖျါထီၣ်ဝဲတၢ်လိၣ်ဖျါဆှဲဆှဲ လၢ ကနုာ်လီၤဖံးမၤ ပှၤတဝၢဆူၣ်ချ့တၢ်ဆၢတဲာ်တၢ်မၤတဖၣ် ဒ်သိးကမၤစှၤလီၤ သွံၣ်ဆၢတၢ်ဆါအတၢ်ကဲထီၣ်ဒီးအတၢ်ဆူၣ်နး လၢတၢ်မၤအကျိၤအကျဲခဲလၢာ်အပူၤန့ၣ်လီၤ
- ပကစူးကါကျဲလၢတၢ်နီၣ်အီၤခီဖျိတၢ်ကစီၣ်ဂ့ၢ်ကျိၤ ဒ်သိးကမၤဒိၣ်ထီၣ်ထီထီၣ်ဆူၣ်ချ့အတၢ်ထဲသိးတုၤသိးဆူမဲာ်ညါ ဒီးမၤစှၤလီၤပှၤဂ့ၢ်ဝီဒီးကျိၣ်စ့တၢ်ဝံတၢ်ယိး ဘၣ်ထွဲဒီးဆံၣ်ဆၢတၢ်ဆါန့ၣ်လီၤ
တိၢ်နီၣ်- တၢ်သမံသမိးအံၤ အိၣ်ဒီးတၢ်ပညိၣ်စၢၢ်ဆၢလၢ ကလုာ်2 ဆံၣ်ဆၢတၢ်ဆါအဖီခိၣ်, ဘၣ်ဆၣ်, တၢ်မၤအတကွီၣ်အံၤ ပှၤစူးကါအီၤလၢ တၢ်ဆါတမံၤဂ့ၤတမံၤဂ့ၤအဂီၢ်သ့န့ၣ်လီၤ.
မုၢ်လၢ်တၢ်နဲ ဒ်သိးကသ့ၣ်ညါတၢ်ဃုထံၣ်ဒီးတၢ်စးထီၣ်ဖံးမၤတဖၣ် လၢတၢ်တ့လီၤအီၤ ဒ်သိးကမၤအါထီၣ်တၢ်ခွဲးတၢ်ယာ် လၢတၢ်ကွၢ်ထွဲတၢ်သုးကျဲၤဖံးမၤလၢအဂ့ၤဒိၣ်ထီၣ်, ကမၤစှၤလီၤတၢ်တဃူလိာ်ဃီလိာ်သးတဖၣ် ဒီးတၢ်အစၢလၢအဂ့ၤဒိၣ်ထီၣ်တဖၣ်န့ၣ်တက့ၢ်.
SDOH တၢ်လုၢ်ဘၢဂ့ၢ်ကျိၤတဖၣ်န့ၣ် အိၣ်ဒီးတၢ်လုၢ်ဘၢဒိၣ်ဒိၣ်အါအါ လၢတၢ်ကဲထီၣ်ဒီးတၢ်နးအလိၤ လၢပှၤဖံးတၢ်မၤတၢ်ဖိတဖၣ်အကျါန့ၣ်လီၤ.
အဝဲန့ၣ် ထီဒါလိာ်သးဒီးတၢ်ဆိကမိၣ်တယာ်ညီနုၢ်တဖၣ် လၢအစံးဝဲ SDOH တၢ်လုၢ်ဘၢတဖၣ်န့ၣ် အိၣ်ဝဲဒိၣ်ဒိၣ်အါအါ ထဲဒၣ်လၢပှၤသးပှၢ်ဒီးကရူၢ်ဖိတဖၣ်လၢအစ့ဟဲနုာ်စှၤန့ၣ်လီၤ.